Sprawozdanie z działalności NIK w 2003 roku (plik PDF)

1.
d¿etu pañstwa, z drugiej zaœ – gospodarowania œrodkami bud¿etowymi i prawid³owoœci ich wydatkowania. Szczególnie
dok³adnie badane s¹ te obszary, gdzie istnieje najwiêksze ryzyko wyst¹pienia nieprawid³owoœci. Nale¿¹
do nich m.in.: wymierzanie i œci¹ganie nale¿noœci podatkowych i celnych, udzielanie ulg i zwolnieñ, przekazywanie
oraz wykorzystanie dotacji bud¿etowych, gospodarowanie publicznym maj¹tkiem, sprawowanie kontroli
i nadzoru nad gospodark¹ finansow¹ podleg³ych podmiotów, a tak¿e realizacja zamówieñ publicznych.
Jeœli chodzi o tê pierwsz¹ grupê zagadnieñ – gromadzenie dochodów dla bud¿etu pañstwa oraz dochodów
w jednostkach samorz¹du terytorialnego – przeprowadzone kontrole wykaza³y niewystarczaj¹c¹ sprawnoœæ
organów pañstwa w tej dziedzinie. Opiesza³oœæ, brak starannoœci i wnikliwoœci, sz³y niejednokrotnie w parze
z utrzymuj¹c¹ siê tendencj¹ do zaniechañ poboru, pomniejszania dochodów przez ró¿ne umorzenia i ulgi. Po
raz kolejny ujawni³y siê liczne wady polskiego systemu podatkowego: niestabilnoœæ, nieprzewidywalnoœæ, nadmierny
fiskalizm przynosz¹cy czêsto skutek wrêcz odwrotny do oczekiwanego, czy niejednoznacznoœæ przepisów
umo¿liwiaj¹ca odmienn¹ ich interpretacjê. D¹¿enie do poprawy tego stanu sk³oni³y Izbê do kierowania
licznych wniosków postuluj¹cych zmiany przepisów prawa – w szerszym lub wê¿szym zakresie.
Uwa¿aj¹c potrzebê doskonalenia prawa za pozostaj¹c¹ poza dyskusj¹, baczniejsz¹ uwagê nale¿a³oby jednak
zwróciæ na praktyczne stosowanie przepisów obowi¹zuj¹cych w gospodarce finansowej. Przeprowadzone
kontrole dowiod³y bowiem, ¿e niektóre podmioty nie wykorzysta³y wszystkich posiadanych mo¿liwoœci zwiêkszenia
dochodów. Z przyczyn, które trudno zrozumieæ, szanse znacznego podreperowania swych bud¿etów
zaprzepaœci³y liczne jednostki samorz¹du terytorialnego. Ich dzia³ania zwi¹zane z pozyskiwaniem dochodów
czêsto by³y sprzeczne z prawem, pozbawione elementarnej gospodarnoœci, a niekiedy ociera³y siê wrêcz o korupcjê.
W rezultacie uzasadnione niew¹tpliwie utyskiwania, i¿ rosn¹cym zadaniom samorz¹dów nie towarzysz¹
odpowiednio zwiêkszone œrodki, nie brzmia³y w pe³ni przekonuj¹co.
Obok podatków, innym wa¿nym Ÿród³em dochodów bud¿etu pañstwa s¹ przychody z ce³. Ich wysokoœæ
zale¿y w znacznym stopniu od sprawnoœci i sumiennoœci aparatu celnego, jednak wp³ywa na ni¹ równie¿ organizacja
pracy urzêdów celnych, sposób dokonywania odpraw, a tak¿e szczelnoœæ systemu nadzoru i kontroli.
Niebagateln¹ rolê w zapewnieniu bud¿etowi pañstwa stosownych wp³ywów z op³at celnych odgrywa skutecznoœæ
dzia³añ maj¹cych ograniczyæ zwi¹zan¹ z tym przestêpczoœæ. O ile w ostatnich latach poprawi³a siê organizacja
samych odpraw i szczelnoœæ stosowanych procedur, to w przeciwdzia³aniu przeró¿nym poczynaniom,
maj¹cym na celu unikniêcie lub uszczuplenie nale¿noœci celnych, pozosta³o jeszcze wiele do zrobienia.
Jeszcze czêœciej ni¿ na opiesza³oœæ i brak starannoœci w pozyskiwaniu dochodów dla bud¿etu, NIK wskazywa³a
na naruszanie norm prawnych oraz zasad gospodarnoœci przy wydatkowaniu œrodków publicznych. Przetargi
przebiega³y z pogwa³ceniem przyjêtych norm i procedur. Pieni¹dze wydawane by³y bardzo czêsto bez
wczeœniej przygotowanej koncepcji i szczegó³owo opracowanego planu. Mia³o to miejsce tak w przypadku finansowania
przedsiêwziêæ inwestycyjnych, jak i udzielania dotacji przeznaczonych na naukê, kulturê, oœwiatê
i ró¿ne inne cele. Ustalenia kontroli by³y równie¿ przyczyn¹ licznych w¹tpliwoœci co do przejrzystoœci gospodarowania
œrodkami publicznymi przez jednostki ze sfery bud¿etowej za poœrednictwem tworzonych w ró¿nych
celach gospodarstw pomocniczych oraz wyrazistoœci wzajemnych rozliczeñ.
Nieprawid³owe planowanie i nieodpowiednie przygotowanie poszczególnych przedsiêwziêæ bardzo utrudnia³y,
a niekiedy uniemo¿liwia³y pe³n¹ ich realizacjê. W rezultacie marnotrawiono czêœæ otrzymanych œrodków,
zak³adane efekty b¹dŸ w ogóle nie zosta³y osi¹gniête, b¹dŸ te¿ by³y one niewspó³mierne do poniesionych nak³adów.
Dysponenci œrodków publicznych niejednokrotnie swoje zadania uwa¿ali za zakoñczone w momencie ich
rozdzielenia, nie troszcz¹c siê o to, jak zosta³y wydatkowane, ani czy beneficjenci wywi¹zali siê ze swych powinnoœci
i zobowi¹zañ.
Dziedzin¹, w której w ostatnich latach mia³o miejsce szczególnie wiele zaniedbañ i opóŸnieñ jest infrastruktura
transportowa. Systematyczne pogarszanie siê sytuacji w tej sferze ju¿ w 1999 r. sk³oni³o Kolegium NIK do
podjêcia uchwa³y o przed³o¿eniu Sejmowi RP wniosku w sprawie rozpatrzenia problemów zwi¹zanych z sytuacj¹
w transporcie oraz dzia³alnoœci¹ organów odpowiedzialnych za rozwój infrastruktury transportowej. Potem
by³o ju¿ tylko gorzej. Najnowszy tego dowód stanowi¹ wyniki czterech spoœród zakoñczonych w 2003 r. kontroli,
166