Sprawozdanie z działalności NIK w 2003 roku (plik PDF)

Tytu³ kontroli Cel Zakres
Rozliczanie siê
podmiotów
gospodarczych
z zobowi¹zañ z tytu³u
podatku dochodowego
od osób prawnych
Ocena prawid³owoœci rozliczania siê
podmiotów gospodarczych z zobowi¹zañ
z tytu³u podatku dochodowego
od osób prawnych.
Kontrol¹ objêto Ministerstwo Finansów,
18 urzêdów skarbowych
i 54 podmioty gospodarcze.
Kontrola wykaza³a, ¿e realizacja wp³ywów z tytu³u podatku dochodowego od osób
Synteza
prawnych nie by³a w pe³ni zadowalaj¹ca. W okresie 2,5 roku nast¹pi³ spadek dochodów
z tego tytu³u, mimo istotnego zwiêkszenia siê liczby p³atników tego podatku. Zmniejszy³ siê te¿ udzia³ wp³ywów
z podatku dochodowego od osób prawnych w dochodach podatkowych ogó³em. W 2000 r. osi¹gniête z tego tytu³u dochody
wynios³y 17,9 mld z³ i stanowi³y 13,7% ³¹cznych dochodów podatkowych. W 2001 r. wzros³a o 19% liczba podatników,
lecz mimo to wp³ywy zmniejszy³y siê do 14,1 mld z³ i objê³y 10% dochodów z podatków. W I pó³r. 2002 r. wp³ywy z podatku
dochodowego od osób prawnych stanowi³y 98% dochodów uzyskanych w I pó³r. 2000 r.
Z ustaleñ kontroli wynika, ¿e na realizacjê dochodów wp³yw mia³y zmienne warunki prawno-ekonomiczne, kszta³towane
zarówno przez funkcjonuj¹cy system prawa podatkowego, jak i przez ogóln¹ sytuacjê gospodarcz¹ kraju. Szczególnie w 2001 r.
nast¹pi³o pogorszenie kondycji finansowej podmiotów gospodarczych, co by³o konsekwencj¹ spadku popytu krajowego oraz
utrzymywania siê mocnego kursu z³otego w stosunku do euro i dolara USA. W tej sytuacji przyrost kosztów wyprzedza³ wzrost
przychodów, a ³¹czny dochód brutto podatników zmniejszy³ siê o 13%. Przeprowadzona przez NIK kontrola 54 podmiotów
potwierdzi³a, ¿e g³ówn¹ przyczyn¹ spadku wp³ywów z podatku by³o pogorszenie wyników ekonomiczno-finansowych firm.
Istotny wp³yw na poziom przychodów z podatku dochodowego od osób prawnych mia³y te¿ systemowe ulgi podatkowe.
W ich strukturze dominowa³y zwolnienia przedmiotowe oraz wynikaj¹ce z ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych.
W badanym okresie stanowi³y one ok. 1/3 nale¿nego podatku. Nie mia³y natomiast wiêkszego wp³ywu na poziom
przychodów ulgi uznaniowe, zastosowane na mocy decyzji organów skarbowych. W odniesieniu do podatku nale¿nego
nie wynios³y one wiêcej ni¿ 0,6%. Z ustaleñ kontroli wynika, ¿e ulgi te by³y przyznawane sporadycznie, a wydawane w tej
sprawie decyzje spe³nia³y obowi¹zuj¹ce wymogi.
Wa¿nym czynnikiem oddzia³uj¹cym na poziom wp³ywów by³a niepe³na realizacja deklarowanych nale¿noœci podatkowych
i narastanie zaleg³oœci. Wed³ug stanu na koniec 2000 r. wynosi³y one ponad 0,8 mld z³, rok póŸniej by³y ju¿ o 9%
wy¿sze, a w I pó³r. 2002 r. zwiêkszy³y siê o kolejne 40%. Wzrost zaleg³oœci bra³ siê tak¿e z ograniczonej mo¿liwoœci egzekucji
nale¿noœci. WskaŸnik œci¹galnoœci podatku dochodowego od osób prawnych, wyra¿aj¹cy siê stosunkiem kwot wyegzekwowanych
do zaleg³oœci objêtych tytu³ami wykonawczymi, wynosi³ w 2000 r. 56%, w 2001 r. – 33%, a w I pó³r. 2002 r.
– 20%. Wp³aty na poczet zaleg³oœci bie¿¹cych i z lat poprzednich by³y minimalne i nierytmiczne. Wynika³o to m.in. ze
spadku rentownoœci i utraty p³ynnoœci przez wielu podatników.
W wyniku kontroli stwierdzono tak¿e, i¿ niektórzy podatnicy zani¿ali podstawy opodatkowania. W sposób niezgodny
z przepisami, nielegalnie zaliczali do kosztów uzyskania przychodów wydatki, które nie zosta³y poniesione dla uzyskania
przychodów b¹dŸ które z mocy prawa nie stanowi³y kosztów uzyskania przychodów.
W opinii NIK, dzia³ania Ministerstwa Finansów na rzecz doskonalenia prawa podatkowego i dostosowywania go do
standardów UE, w czêœci dotycz¹cej podatku dochodowego od osób prawnych, nie by³y wystarczaj¹ce. W badanym okresie
system podatkowy nie by³ stabilny, o czym œwiadczy m.in. 15-krotna nowelizacja ustawy o podatku dochodowym od
osób prawnych. Zdaniem Izby, okolicznoœæ ta mog³a sprzyjaæ powstawaniu negatywnych postaw podatników, pozbawionych
poczucia stabilizacji i pewnoœci prawnej, co mog³o te¿ rzutowaæ na prowadzon¹ przez nich dzia³alnoœæ gospodarcz¹.
Wa¿niejsze wnioski
– prowadzenie prac legislacyjnych
nad ujednoliceniem zasad opodatkowania
dochodów z dzia³alnoœci gospodarczej
oraz pe³ne dostosowanie ustawy
o podatku dochodowym od osób prawnych
do prawa europejskiego;
– powi¹zanie systemu oceny aparatu
skarbowego z efektywnoœci¹ poboru
podatku dochodowego od osób
prawnych;
– zwiêkszenie efektywnoœci postêpowañ
egzekucyjnych;
– wdro¿enie zasady wydawania decyzji
o wysokoœci zobowi¹zania podatkowego
wy³¹cznie po dok³adnym wyjaœnieniu
stanu faktycznego.
95