Sprawozdanie z działalności NIK w 2003 roku (plik PDF)

Tytu³ kontroli Cel Zakres
Pomoc materialna dla
studentów ze œrodków
bud¿etu pañstwa
w latach 2000-2003
(I pó³rocze)
Ocena prawid³owoœci wykorzystania
œrodków bud¿etowych na pomoc
materialn¹ dla studentów, m.in.
z uwzglêdnieniem skutecznoœci nadzoru
Ministra Edukacji Narodowej
i Sportu nad efektywnym wykorzystaniem
tych œrodków – w sytuacji wzrastaj¹cej
liczby studentów, przyznawania
i ustalania przez szko³y wy¿sze
wysokoœci œwiadczeñ, gospodarowania
sto³ówkami i domami studenckimi.
Kontrol¹ objêto Ministerstwo Edukacji
Narodowej i Sportu oraz
25 szkó³ wy¿szych nadzorowanych
przez MENiS, w tym 4 uczelnie niepañstwowe.
Najwy¿sza Izba Kontroli krytycznie oceni³a funkcjonowanie systemu pomocy materialnej
dla studentów, którym dysponuje Minister Edukacji Narodowej i Sportu. W ba-
Synteza
danym okresie 2000-2003 (I pó³r.) pomoc materialna w formie stypendiów socjalnych obni¿a³a siê, gdy¿ przyrost wydatków
bud¿etowych kierowanych na ten cel by³ mniejszy ani¿eli wzrost liczby studentów. Poza niewystarczaj¹cymi œrodkami
wydzielanymi w bud¿ecie na ten cel uzyskanie pomocy stawa³o siê coraz trudniejsze, poniewa¿ 60% ogó³u œrodków
wyp³acanych w formie stypendiów przeznaczano na stypendia za wyniki w nauce. Okaza³o siê, ¿e ok. 80% tych ostatnich
trafia³o do kieszeni studentów, którzy nie wymagali wsparcia finansowego.
Nie trac¹c z pola widzenia instrumentów motywuj¹cych do uzyskiwania jak najlepszych wyników w nauce, Izba uwa-
¿a, ¿e formy sprzyjaj¹ce osi¹ganiu tego celu (stypendia za wyniki w nauce) powinny byæ wy³¹czone z systemu pomocy
materialnej. Nagradzanie studentów uczelni pañstwowych stypendiami za osi¹gniêcia w nauce jest, zdaniem NIK, praktyk¹
budz¹c¹ w¹tpliwoœci – na tle przepisów konstytucyjnych, rozwi¹zañ przyjêtych w ustawie o szkolnictwie wy¿szym,
a tak¿e uregulowañ okreœlonych w rozporz¹dzeniu Rady Ministrów w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wyp³acania
oraz wysokoœci œwiadczeñ pomocy materialnej dla studentów studiów dziennych. W rozporz¹dzeniu wymieniono,
obok œwiadczeñ o charakterze socjalnym, stypendia za wyniki w nauce oraz stypendia ministra za osi¹gniêcia w nauce
– jako formy udzielanej studentom pomocy, rozszerzaj¹c w porównaniu z uregulowaniami zawartymi w Konstytucji
RP i ustawie o szkolnictwie wy¿szym, znaczenie pojêcia „pomoc finansowa (materialna)” dla studentów.
W ocenie NIK, podzia³ dotacji na poszczególne formy pomocy znajduje siê wprawdzie w gestii rektorów, zaœ preferencje
za wyniki w nauce mieszcz¹ siê w ramach obowi¹zuj¹cego stanu prawnego, ale równoczeœnie ograniczaj¹ ustawowe uprawnienia
do powszechnego i równego dostêpu do wykszta³cenia oraz pomocy materialnej, w tym do stypendium socjalnego.
W wyniku kontroli ujawniono tak¿e nieprawid³owoœci w przyznawaniu studentom indywidualnych œwiadczeñ, polegaj¹ce
m.in. na braku wystarczaj¹cego udokumentowania sytuacji materialnej wnioskodawców. Mimo i¿ uczelnie ustali³y
sposób dokumentowania wniosków o uzyskanie œwiadczeñ, to jednak w kontrolowanych szko³ach wzrasta³a liczba podañ,
w których wykazywano brak jakichkolwiek dochodów wnioskodawcy i cz³onków jego rodziny, potwierdzonych zaœwiadczeniami
urzêdów skarbowych lub urzêdów gmin. W takich sytuacjach komisje przyznawa³y stypendia socjalne (lub inne
formy pomocy) na ogó³ w najwy¿szej ustalonej przez uczelniê kwocie.
Stwierdzono ponadto znaczne zró¿nicowanie zakresu udzielanej pomocy w formie zakwaterowania w domach studenckich.
Skontrolowane uczelnie pañstwowe prowadzi³y 139 domów z 55,1 tys. miejsc, z których korzysta³o prawie 52 tys.
studentów (ok. 35% studiuj¹cych w tych uczelniach, uprawnionych do zakwaterowania w akademikach). Stwierdzono, ¿e
przy ogólnym niedoborze – w stosunku do potrzeb zg³aszanych przez studentów – miejsc w domach studenckich, niektóre
lokale przeznaczone zosta³y na inne cele b¹dŸ te¿ w niektórych uczelniach – ze wzglêdu na zbyt wysokie op³aty – czêœæ
pomieszczeñ nie by³a w pe³ni wykorzystana.
Wa¿niejsze wnioski
– oddzielenie œwiadczeñ o charakterze
socjalnym od œwiadczeñ za dobre
wyniki w nauce;
– zdefiniowanie okreœleñ: „student
bêd¹cy w trudnej sytuacji materialnej”
i „student uprawniony do zakwaterowania
w domu studenckim”;
– podejmowanie przez rektorów szkó³
wy¿szych skutecznych dzia³añ dla pe³nego
wykorzystania miejsc w domach
studenckich na cele zwi¹zane z zakwaterowaniem
studentów oraz zapewnienia
wymaganych warunków techniczno-sanitarnych
w tych obiektach.
43