Wersja elektroniczna słownika (pdf)

onić się 10dekl. -r-, następnie -o- ? pol. dekl. m.D etym. psł. *bratr{ / pie. *bhrātēr;ogsłow. – czes. bratr, ros. brat, ukr.brat, sch. bra – t, scs. brat{ (por. lit. broterelis,łac. frater, grec. phráter, niem.Bruder). D rozwój: prymarne zn. odnosisię do nazw z zakresu stopnipokrewieństwa, por. np. brat rodzony,cioteczny, stryjeczny; wtórne przen. zn.to: «zakonnik, szczególnie bez święceńkapłańskich», «członek bractwa»,«człowiek związany z innymi wspólnąideą», «równy drugiemu co do stanu,urzędu».D por. bracia.KDKbronić siębronię się (1) [RsK] D zn. «broniąc się»:Co uczynił, to uczynił bronię sie otswego żywota [RsK, 48, 17]. D gram. im.cz. ter. czynny, odm. prosta. D etym. odczas. psł. *borniti (/ rzecz. *born}«spór, walka, obrona»); ogsłow. – czes.bránit, strus. boroniti, scs. braniti. D rozwój:zach.słow. *bornę sę? stpol. brońęśę; z odm. rzeczownikowej tego im.zachowała się w j. pol. tylko formabroniąc się (dawny B. lp. r. m.), którauległa adwerbizacji; dziś jest to im.przysłów. współ.D por. obrona.WDbronię się zob. bronić się.WDbrudny (1) [Słota] D zn. «nieczysty,zanieczyszczony»: A je s mnogą twarzącudną,/ A będzie mieć rękę brudną[Słota, 188, 28]. D gram. przym., odm. złoż.D etym. płn.słow. *brud}n{(j}) «ostry,nieprzyjemny ? budzący obrzydzenie? paskudny, brudny» / *brud{ |*brid{; płn.słow. – głuż. brudny, słc.brudný «też brzydki, wstrętny», ukr.brudnýj, błr. brúdny. D rozwój: płn.słow.*brud}n{j} ? stpol. *brud’ny ? stpol.,śrpol. brudny.ISbujać (4) [Kśw] D zn. «być zuchwałym,pysznym»: Jidzie tobie krol śmiernyna to, iżby ty nie bujał, iżby onegobujnego krola dyjabła nie naśladował[Kśw IV, 13, 35]. D gram. czas., psł. kon. III-jo- | -je- ? stpol. kon. II -’ę, -’esz ?śrpol. kon. IV -am, -asz; ndk. D etym.psł. *bujati (/ przym. *buj}); ogsłow.– czes. bujet «bujnie, silnie rozrastaćsię», ukr. bujáty, sch. bùjati, scs. obujati«ogłupieć; stracić smak». D rozwój: psł.*bujati ? stpol. *bujaći ? stpol.,śrpol. bujać; zn. «kołysać», «kłamać,oszukiwać» późniejsze; fraz. bujaćw obłokach «marzyć».D por. bujny.WDbujny (2) [Kśw] D zn. «przekraczającypewną miarę; zuchwały, pyszny»:Iżby onego bujnego krola dyjabła nienaśladował [Kśw IV, 13, 36]. D gram.przym., odm. złoż. D etym. pie. *b h ū-|*b h eu(e)- «rosnąć, dojrzewać»; psł.*buj}n{(j}) «nadmierny» / *buj}«nadmiernie rosnący; dziki; głupi»(por. stczes. buj «głupi», ukr. daw.buj | búij «porywczy, głupi», scs. bui«głupi»); ogsłow. – czes. bujný «szybko,obficie rosnący; jurny; swawolny»,ros. bújnyj «porywczy, gwałtowny», błr.bújny «duży, obfity», sch. bujan «gwałtowny,burzliwy», słoweń. bújen «silnierosnący» (por. stind. bhū´jān «większy,silniejszy», stind. bhávja «obecny, będący;dorosły, dojrzały»). D rozwój:psł. *buj}n{j} ? stpol., śrpol. bujny;w XVI w. wyraz funkcjonował takżew zn. «rozhukany, gwałtowny».D por. bujać.ISby (25) [Kśw, RsP, RsK, Kgn, Słota, ŻB,ŻMB, Park, Tęcz, RP, Satyra] D zn.«spójnik wprowadzający zdania podrzędne»1. «okolicznikowe – aby,żeby»: Bych ci nie przedłużył/ Aniteskności uczynił,/ Patrzy obiecada˘˘