Wersja elektroniczna słownika (pdf)

ziele 262(zwykle w określonym celu)»: Weźrzałlepak Bog i rzekł: Zgromadźcie siewody, jeż to pod niebem są, w miastojedno, a ukaż się suchość [BZ 1, 71, 11-12]. D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i-? pol. kon. III -’ę, -’isz; dk. D etym.pie. *grem- | *ger- «zgarniać, zbierać»;psł. *gromaditi, *gromadjo¸; ogsłow.– czes. hromadit se, ukr.hromádytysia«zbierać się w jednym miejscu»,słoweń. grmáditi «układać na kupę,stos» (por. lit. grāmatas «gromada»,stind. grā´ma- «wielka ilość, wieś,gmina», łac. gremium «garść, naręcze,łono» śrłac. «zespół, kolegium»).D por. gromada.ZGziele (3) [BZ] D zn. «roślina zielna(o pędach niezdrewniałych lub zbior.o takich roślinach»: I rzekł [Bog]:Wspłodź ziemia ziele czyniąc siemię[BZ, 71, 15]. D gram. rzecz., psł. dekl. -jo-? pol. dekl. n. D etym. pie. *g h el-«świecić się, jasna barwa»; psł. *zel}jerzecz. zbior. / psł. *zelo «ziele, jarzyna»;ogsłow. – czes. zelí «kapusta»,przest. «roślina, ziele», ukr. zila «ziele,trawa, rośliny, napój ziołowy», sch. zêlje(jarzyny, warzywa, kapusta, szczaw»,bułg. zéle «kapusta», scs. zel}je «ziele,jarzyna, warzywo» (por. lit. žolé «trawa»,stwniem. gelo «żółty», łac. helus,holus «zieleń, warzywa, kapusta», grec.chólos «żółć»). D rozwój: psł. *zel}je ?stpol. źel’e ? śrpol. źele.IW-Gziemia (29) [Kśw, Pfl, Kgn, Ppuł, BZ]D zn. 1. «wszystko, co znajduje się podniebem, świat ziemski»: Na początceBog stworzył niebo i ziemię [BZ, 71, 2].2. «grunt, gleba»: Ziemia była nieużytecznaa prozna, a ćmy były na twarzyprzepaści [BZ, 71, 2]. 3. «kraj, kraina»:Teda więc biskupowie, te to jisteziemie są się oni byli sjachali [Kgn VI,40, 21]. D gram. rzecz., psł. dekl. -ja- ?pol. dekl. ż. D formy tekstowe: ziemieD. lp., ziemię B. lp., ziemią N. lp., ziemiMsc. lp., ziemia W. lp. D etym. pie.*ǵ h d _ em (*d h eǵ h ōm); psł. *zemja; ogsłow.– czes. země, ros. zemljá, sch.zèmlja, bułg. zemjá, scs. zeml’a (por.lit. ž ~ emė «ziemia», łac. humus).D por. ziemianin.IW-Gziemianin (1) [Tęcz] D zn. «właścicielmajątku ziemskiego»: Do wrocławianowposłali, do takich jako i sami,/A skarżąc na ziemiany, by jim gwałtydziałali [Tęcz, 194, 13]. D gram. rzecz., pol.dekl. m. D etym. derywat od psł. rzecz.*zemja (zob. ziemia); poświadczonytylko w części j. słow. – dłuż., głuż.,czes., słc. zeman «ziemianin», mac.zemjanin «ziemianin», ukr. arch. zemljanýn«ziemianin». D rozwój: w j. stpol.potwierdzone jest również pierwotneszersze zn. «mieszkaniec wsi, kraju,krainy (bez względu na stan)», w dalszejkolejności rozwinęło się zn.«mieszkaniec ziemi przeciwstawionymieszkańcom nieba», w j. npol. «mieszkaniecplanety Ziemia».D por. ziemia.IW-Gziemski (7) [Pfl, Ppuł, BZ] D zn. «dotyczącyziemi»: Uczynił Bog źwierzętaziemska, każde podług podobieństwajich [BZ, 71, 38]. D gram. przym., odm.prosta. D formy tekstowe: ziemski B. lp.r. m., ziemscy M. lm. r. m., ziemskie B.lm. r. m. odm. złoż. D etym. psł. *zem}-sk{(j}) – przym. relacyjny z przyrostkiem*-}sk- od rzecz. *zemja; ogsłow. –głuż. i dłuż. zemski, czes. i słc. zemský,strus. zémskij, mac. zemski «doczesny».D por. ziemia.HKzjawiać (2) [Kśw, Kgn] D zn. «podawaćdo wiadomości, czynić wiadomym,ogłaszać, ujawniać»: Exivit homo adopus suum. Na ktore? Na to, jeż sam