Wersja elektroniczna słownika (pdf)

55usta [RP, 196, 34]. 3. «wyraża równorzędnąłączność: tako... jako, zarówno...jak»: Jako kamieeń, tako kaptuur,/Pisan będzie przez k i kuur [Park,108, 14]. 4. «wyraża funkcję porównawcząw zd. złoż.»: Sława Oćcu i Synowi,i Świętemu Duchu, jako była s początka[Pfl I, 17, 9]. 5. «jako formuła rotyprzysiąg sądowych»: Jako prawie wiemyi świaczymy [RsK, 48, 4]. D gram.przysłów. zaimkowy. D etym. pierwotnieM., B. lp. r. n. psł. zaimka *jak{;ogsłow. – czes. jako, dłuż. ako, ukr.jáko, scs. jako. D rozwój: w j. śrpol. wyparteprzez skróconą formę jak (zmianaakcentu spowodowała podobneprocesy tamo ? tam, tako ? tak);pozostało w wyrażeniu jako tako.D por. jaki, jakoby, jakokoli.BTjakoby (2) [Tęcz, Słota] D zn. «jakby,w jaki sposób»: S Greglarem się radzili,jakoby ji zabić mieli [Tęcz, 194, 21].Siędzie za nim jako woł,/ Jakobyw ziemię wetknął koł [Słota, 188, 21].D gram. przysłów. zaimkowy. D etym.złożenie przysłów. jako i cząstki by.D por. by, jaki.BTjakokoli (1) [Kśw] D zn. «skoro»: A jakokolito grzeszny człowiek uczyni,tako nagle sirce jego jemu doradzi,iżby grzecha ostał [Kśw IV, 12, 17]. D gram.przysłów. zaimkowy wprowadzającyzd. podrzędne. D etym. złożenie *jak(o)+ *kol(i) + *vě(k); płn.słow. –czes. jakkoli, jakkoliv, jakkolivěk, słc.jakokol’vek, akokol’vek, błr.jakkólvek,jakkólvi.D por. aczkolić, czsokoli, jako, gdziekoli,kakoćkoli, ktokoli.BTjana zob. I jeden.AKjarzmo (2) [Pfl, Ppuł] D zn. «niewola,ciężar»: Roztargujmy jich przekowy,i zrzucimy s nas jarzmo jich [Pfl II, 17, 3].jasłoD gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. n. D etym. pie. *ar- «wiązać,spajać»; psł. *ar}mo |*ar}ma «to, cowiąże, spaja»; ogsłow. – słc. jarmo, ros.jarmó, sch. járam. D rozwój: psł. *ar}-mo ? stpol. jař´mo ? śrpol. jařmo;w j. pol. wyraz poświadczony jużw XIV w. w różnych postaciach fonetycznych,np. jirzmo i płn.pol. jerzmo;zn. podst. to «drewniana część uprzęży»,a następnie «para bydląt roboczychzaprzęganych w jarzmo»; zn.przen. ilustruje cytat; wyraz ten zewzględu na realia, do których się odnosi,wychodzi z użycia, żywy jestjeszcze w użyciach metaforycznych,np. jarzmo niewoli, jarzmo poddaństwa,jarzmo despotyzmu.JGjasłka (2) [Kśw] D zn. «żłób, w którymzostał złożony jako niemowlę Jezus»:Naleźli ji, prawi, p ogarnienegoa w jasłkach położonego [KśwIV, 13, 30]. D gram. rzecz. blp. D etym.psł. *jasl{ka; por. czes. jesličky, ukr. jasél}cja.D rozwój: w stpol. obok jasłka,jasłki występowała, dziś bardziej znana,postać jasełka wyłącznie w zn.«żłóbka betlejemskiego»; zn. wyrazurozwijało się na zasadzie przesunięcianazwy głównego elementu danej sytuacji(żłóbka) na jej całość (narodzeniaJezusa); i tak w śrpol. wyraz notowanyw zn. «figurki wyobrażającenarodzenie Chrystusa w stajence»,a w npol. także «widowisko sceniczne,przedstawiające narodzenie Pańskie».D por. jasło.JGjasło (1) [Kgn] D zn. «żłób z drabinki,za którą zarzuca się paszę dla bydła»:A tako więc tamo Jozef osłowi i wołkowijest ci on był jasły uczynił [Kgn II,37, 96]. D gram. rzecz. zwykle w lm.jasły, psł. dekl. -o- ? pol. dekl. n.D etym. pie. *ēd-; psł. *ēdslo, ēdsli /