Wersja elektroniczna słownika (pdf)

147potępiwszy zob. potępić.ISpotkać (1) [List] D zn. «przytrafić się,zdarzyć się»: Niedawno mię rzecz byłapotkała, abych barzo kraśną pannęmiłował [List, 115, 11]. D gram. czas., psł.kon. III -jo- | -je- ? pol. kon. IV -am,-asz; dk. D etym. psł. *pot{kati /*t{kati «dotykać, trącać, popychać»;ogsłow. – czes. potkati (se), ros. potkát’,słoweń. potkáti, scs. pot{kati (por.grec. tykos «dłuto», tykidzō «ciosam»).D rozwój: psł. *pot{kati ? stpol. *potkaći? stpol., śrpol. potkać; jużw stpol. czas. posiadał również zn.«natknąć się na kogoś w czasie drogi,spotkać kogoś»; później zastąpionyprzez spotkać.D por. wetknąć.ISpotracić (1) [Satyra] D zn. «zgubić,zmarnować»: Namysłem potraci kliny,/Bieży do chrosta po jiny [Satyra 191,19]. D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i-? pol. kon. III -’ę, -’isz; dk. D etym.pie. *trōt- | tērt- / *ter- «trzeć»; psł.*potratiti / *tratiti «zużywać coś,niszczyć, marnować»; ogsłow. – czes.potratit, ros. potrátit’, sch. potratit’, scs.potratiti (por. lit. trúotas «osełka», łot.truōts «osełka», goc. ro jan «ćwiczyć»).D rozwój: psł. *potratiti ? stpol.*potraćići ? stpol., śrpol. potracić;wśrpol. nadal funkcjonowało zn. stpol.czas., lecz głównymi zn. wyrazu byływówczas «pozabijać, zabić wielu»,«zniszczyć wiele».ISpotrzeba (1) [Słota] D zn. «rzeczypotrzebne do czegoś, niezbędne»: Towszytko na stole lęże./ (...) Staje nanim piwo woda,/ I k temu mięsoi chleb,/ I wiele jinych potrzeb [Słota,188, 11]. D gram. rzecz., psł. dekl. -a- ?pol. dekl. ż. D etym. psł. *potreba /*poterba / psł. czas. *poterbovati;ææpowiadać,ogsłow. – czes. potřeba, słc. potreba,dłuż., głuż. potrjeba, ros., ukr., błr.potréba, scs. potrěba (por. lit. tarpa«powodzenie», grec. terpomai «radujęsię»). D rozwój: w j. stpol., zakreszn. wyrazu był szeroki: «konieczność»,«sprawa», «wyprawa wojenna, walka,bitwa», «niedostatek, bieda», niebezpieczeństwo»– zn. te wyszły z użycia.D por. potrzebizna.KDKpotrzebizna (1) [KŚ] D zn. «konieczność,potrzeba»: Iżby w przypadzeniupotrzebizny bojowania a szyrmicez nieprzyjacielmi umiał miestce wziąćpewne ku obronie swej chorągwie [KŚ,124, 13]. D gram. rzecz., pol. dekl. ż.D etym. stpol. neologizm utworzony odpodstawy potrzeba za pomocą formantu-izna jako replika łac. indigentia,necessitas, negotium. D rozwój: wyrazwyszedł z użycia.D por. potrzeba.KDKpowabiać (2) [Kśw] D zn. «zachęcać dozbliżenia się»: I zmowił Syn Bożysłowa wielmi znamienita, jimiż każdąduszę zbożną pobudza, ponęca i powabia(...) Powabia, rzeka: I pojdzi [KśwII, 11, 5-6]. D gram. czas., psł. kon. III -jo-| -je- ? pol. kon. IV -am, -asz; ndk.D etym. psł. *povab}jati / *vab}jati,*vabiti «kusić, przynęcać»; wyraz podstawowyznany w j. słow. – stczes.povábit «przywabić», ros. vábit’, sch.povabiti, vábiti, scs. vabiti. D rozwój:psł. *povab}jati ? stpol. *povab´aći ?stpol., śrpol. povab´ać; po dobie śrpol.wyraz wyszedł z użycia.D por. wabić.ISpowiadać, powiedać (2) [Słota, Ppuł]D zn. «posługiwać się słowami dla komunikowaniamyśli i przeżyć, mówićcoś, wypowiadać»: Ten psalm powiada,iże Krystus w dziedzictwo bierze