Wersja elektroniczna słownika (pdf)

zamącić 254Bogdaj mu zaległ usta wrzod! [Słota, 188,26]. D gram. czas., psł. kon. I -o- | -e- ?stpol. kon. I -ę, -’esz; dk.D zob. lec, łoże, położyć.ZGzamącić zob. zamęcić.ZGzamęcić, zamącić (2) [Pfl, Ppuł] D zn.«zaniepokoić, zmartwić, zasmucić, teżudręczyć, prześladować»: Tedy będziemołwić k njim w gniewie swojem i w rosierdziuswojem zamąci je [Ppuł II, 55, 5].D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i- ?stpol. kon. III -’ę, -’isz; dk. D etym. pie.*ment- «mieszać, bełtać, poruszać»;psł. *mo¸titi; ogsłow. – słc. zamútit’,ukr. mutýty, kałamútyty, zamútnenyj«zamącony», ros. mutít’, diéłat’ mútnym,mac.zamati «zamącić», scs. mo¸titi,mo¸što¸ «plątać, mieszać; gnieść»(por. lit. mę¯sti, menčiù «mieszać», menturis«mątewka», stind. mánthati «miesza»).D rozwój: psł. *zamo¸titi ? stpol.zamą˘ćić(i) ? stpol. zamo¸ćić | zamęćić? śrpol. zamo¸ćić.ZGzamęt (1) [ŻMB] D zn. «strapienie,udręczenie»: Zamęt ciężki dostał sięmie, ubogiej żenie,/ Widząc rozkrwawioneme miłe narodzenie [ŻMB, 180, 9].D gram. rzecz., pol. dekl. m. D etym.morfem rdzenny psł. *mo¸t- charakterystycznydla czas. wielokrotnego wobecpsł. *męt- we wcz.psł. czas. jednokrotnym*męt-ti ? pźń.psł. *męsti«mieszać, bełtać». D rozwój: stpol. zamą˘t? śrpol. zamęt, stpol. zn. «strapienie»,potwierdzone we współrdzennymzamętek, wyszło z użycia, zastąpionezostało synonimicznymi i spokrewnionymiz nimi formacjami smęteki smutek (z oboczną postacią rdzeniao¸ : u); od XVI w. utrwalone zn. przen.«chaos, zamieszanie, niejasność»,rdzeń mąt- | męt- jest utrwalony w licznejrodzinie wyrazowej, m.in. męt(y)«zanieczyszczenie płynu», «szumowiny»,od XVI w. także w odniesieniu doludzi.D por. zamętek, smutek.IW-Gzamętek (1) [ŻMB] D zn. «strapienie,udręczenie»: Usłyszycie moj zamętek,/jen mi się stał w Wielki Piątek [ŻMB,180, 3]. D gram. rzecz., pol. dekl. m.D etym. morfem rdzenny psł. *mąt-(zob. zamęt), por. czes. zmatek «zamęt».D rozwój: stpol. zamą˘tek; formacjautworzona od podstawy zamętformantem -ek (/ psł. *{k{) w zn. synonimicznymdo podstawy, w j. śrpol.wyraz wyszedł z użycia.D por. zamęcić, zamęt, smutek.IW-Gzanorzony zob. zanorzyć.ZGzanorzyćzanorzony (1) [Kśw] D zn. «zagłębiony,pogrążony w wodzie»: (...) śmtnrzone i utonęło [Kśw IV, 12,13]. D gram. im. cz. przesz. bierny, odm.złoż. D etym. pie. *ner- |*nor- |*nur- |*nūr-; psł. *noriti / *nerti, noro¸ «zanurzyćsię» |*nuriti «zanurzać, pogrążać»;ogsłow. – głuż. nórić | nurić, czes.nořit, ros. dial. núrit’ «zanurzać», nórit’rybu «łowić niewodem pod lodem»,chorw. nòriti, chorw. dial. núriti «zanurzać»(por. lit. nérti, neriù «nurkować»,nãras «nor, gatunek kaczki», stislandz.nór «cieśnina, wąska zatoka»). D rozwój:psł. *zanoriti ? stpol. *zanoř´ići ?zanořyć ? śrpol. zanóřyć )( zanuřyć ?zanuřyć (w wyniku kontaminacji dwupokrewnych, bliskich fonetycznie i semantycznieczasowników); formy odm.złoż. im. w j. śrpol. przekształcają sięw im. przym. bierny.ZGzapieklać się (2) [Kśw] D zn. «stawaćsię zatwardziałym w grzechu, upartymw złych myślach, w złym działaniu»: