Wersja elektroniczna słownika (pdf)

257wisiało»: A świętego Bartłomieja kazałjest był na prągę zawiesić a miotłami jibić [Kgn VI, 41, 28]. D gram. czas., psł. kon.IV -jo- | -i- ? stpol. kon. III -’ę, -’isz;dk. D etym. pie. *ueips-ē-; psł. *zavěsiti«spowodować, by coś wisiało»; ogsłow.– głuż. zawjesyć, czes. zavěsit, ukr.zavísyty, ros. zaviésit’, sch. zav(j)esiti,scs. věsiti, věšo¸ (por. lit. vypsóti «głupkowatosię uśmiechać», prapokrewnez lit. at-vìpti «zwisać, odstawać»,stprus. vipis «gałąź», stind. vépate«trzęsie się»). D rozwój: psł. *zavěsiti? stpol. *zav´eśići ? stpol., śrpol. zav´eśić.ZGzawitać (1) [Kśw] D zn. «przybyć,przyjść, pojawić się»: Zawierne niczsby nam nie mieszkać, aleb (...)zbawiciela i jego przyszcia pożędać,by on raczył togsza sircazawitać [Kśw IV, 12, 5]. D gram. czas., psł.kon. III -jo- | -je- ? stpol. kon. II -’ę,-’esz ? -am, -asz; dk. D etym. pie. *uei-t-; psł. *zavitati, *zavitajo¸ «przybyć»;ogsłow. – czes. zavítat, ukr. zavitáty(z wtórnym -i-), strus. vitati «przebywać,znajdować się», ros. vitát’, scs.vitati «mieszkać, przebywać» (por. lit.vietà «miejsce, miejscowość», łot. pavietât«mieszkać», łac. invito, invitare«zaprosić, przyjąć»). D rozwój: pierwotnezn. «przybyć dokądś» specjalizujesię w «przybyć na pobyt, gościć, znaleźćschronienie».D por. przywitać.ZGzawracaćzawracając (1) [RP] D zn. «o oczach:łypiąc, przewracając»: Miece oczy zawracając,/Groźną kosę wręku mając [RP,196, 37]. D gram. im. cz. ter. czyn., odm.prosta. D rozwój: im. w j. śrpol. przekształcasię w im. przysłów. współczesny.D zob. nawrocić, wrocić.ZG˘˘˘ząbzawracając zob. zawracać.ZGzawżdy (2) [LA] D zn. «stale, nieustannie»:A miał barzo wielki dwor,/ Proczpanosz trzysta rycerzow,/ Co są muzawżdy służyli,/ Zawżdy k jego stołubyli [LA, 173, 15-16]. D gram. przysłów.D etym. wyraz rodzimy, połączenieprzyimka za i przysłówka wżdy; występujew j. wsch.słow., być może jakozapożyczenie z j. pol.: ukr. závždý,ukr. dial. usindy, błr. zaŭždy, zaŭsëdy,ros. vsegdá. D rozwój: od XV w.w tym samym znaczeniu zawsze (odwyr. przyim. za wsze (czasy) «przezwszystkie czasy, cały czas»).D por. wżda, wżdy.BTząb (1) [RP] D zn. «twór kostny osadzonyw szczęce, służący do rozgryzaniapokarmów»: Nie było warg u jejgęby,/ Poziewając, skrżyta zęby [RP, 196,36]. D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. m. D etym. pie. **ǵomb h -os «kołek,występ, coś ostrego»; psł. *zo¸b{;ogsłow. – czes., słc. zub, dłuż., głuż.zub, ros., ukr., błr. zúb, mac. zab, bułg.zǎb, scs. zo¸b{ (por. lit. ža mbas ~ «ostryprzedmiot, kant, żyletka», ža mbis ~ «socha»,łot. zùobs «ząb», alb. dhąmb,dhëmb «ząb», stniem. kamb «grzebień»,ang. comb «grzebień»). D rozwój:psł. *zo¸b{ ? stpol. *zą¯b ? śrpol.zo¸b; już w stpol. wyraz miał wiele zn.,m.in. w lm. zęby «ostre, ustawionerzędem części»; liczne fraz. i przysł.płacz i zgrzytanie zębami, bibl. określeniemąk piekielnych, dziś żart. o zmartwieniu,kłopocie, ciężkiej sytuacji, bronićsię (lub czegoś) pazurami i zębami«bronić czegoś zaciekle», połamaćsobie na czymś zęby «nie poradzićsobie z czymś», zjeść na czymś zęby«znać się na czymś bardzo dobrze»i inne.IW-G