Wersja elektroniczna słownika (pdf)

każę 64cej; wyraz płn.słow. – czes. každý, dłuż.kuždy | koždy, ros. káždyj, ukr. kóžnyj,kóžen, káždyj. D rozwój: płn.słow.*kaž}d{j} |*kož}d{j} ? stpol. każdy| kożdy ? śrpol. każdy; pierw. złożeniez odmiennym członem pierwszymkogo-ž}-do, komu-ž}-do (tak w scs.);postać płn.słow. z odmiennym członemdrugim jest innowacją, a punktemwyjścia tej formy były prawdopodobnieprzekształcenia w przyp. zależnych,np. D. *kogo-ž}-do na *kogo--ž}-do-go, skąd z dysymilacją pierwszego-go *ko-ž}-dogo; postać pierwszegoczłonu ka- | ko- niejasna; obie formykażdy i kożdy zaświadczone od XIV w.;kożdy (dziś dial.) wypierane z j. ogpol.od XVI w., być może pod wpływemczes. každy; prawdopodobnie pierw.zn. tego zaim. to «ktokolwiek».D por. gdzie, kto, że.JGkażę zob. kazać.APkcieć zob. chcieć.WDkęs (2) [Słota] D zn. «kawałek, niedużaczęść»: Panny! na to się trzymajcie,/Małe kęsy przed się krajcie [Słota, 189,71]. D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. m. D formy tekstowe: kęsa D. lp.D etym. pie. *kond-so-s ? psł. *ko¸s{;pol. kęs spokrewniony z część; ogsłow.– czes. kus, ros. kus, sch. kus, scs. ko¸s{.D rozwój: psł. *ko¸s{ ? stpol. ką˘s ?śrpol. kęs; w stpol. kęs oznacza «kawałekczegoś, nie tylko jedzenia», np.kęs drogi, kęs czasu, o kęs «o włos,o trochę».D por. część.JGkiedy, kiegdy (3) [Ppuł, RsP, Kśw] D zn.«w jakim czasie»: Przyjmijcie pokaźnienie,aby sie kiedy nie rozgniewałgospodzin i zginiecie z drogi prawej[Ppuł II, 53, 12]. o Świętosław niedzielen był n czas s swym oćcem,kiedy mu nie pokradziony [RsP, 45,29]. Człowiek grzeszny (...) i to uznaje,kiegdy sgrzeszył, w kakie wrzemięsgrzeszył, kilkokroć sgrzeszył [Kśw IV,12, 15]. D gram. przysłów. D etym. psł.przysłów. *k{g({)dy || *k{g({)da|| *kog({)da utworzony psł. part.*-g({)dy |*-g({)da od pie. zaimkowegordzenia *kuo-; ogsłow. – stczes.kehdy, ros. dial. kogdý, scs. kogda,k{gda. D rozwój: jeszcze w stpol. naskutek uproszczenia grupy spłg. kiegdy? kiedy.D por. gdy, gdzie.BTkiegdy zob. kiedy.BTkierz (1) [Satyra] D zn. «krzak, krzew»:Szedw do chrosta, za krzem leży,/Nierychło zasię wybieży [Satyra, 191, 21].D gram. rzecz., psł. dekl. -jo- ? pol.dekl. m. D etym. płn.psł. *k{rj} ?*k{r}; zach.słow. i wsch.słow. – czes.keř, słc.ker, ros. dial. kor’ «korzeń»,rus.-csł. k{r}. D rozwój: płn.psł. *k{r}? stpol. *keř´ ? stpol., śrpol. k’eř;w XV w. także bob kierz «drzewolaurowe»; w XVIII w. wyraz przest.,dziś arch. i dial. (maz., młp. i śl.).JGkij (1) [ŻB] D zn. «pręt drewniany,laska, pałka»: Rozgniewaw sie sędzia,przykazał ji kijmi bić, a zbiwszy zasięw ciemnicę wsadzić [ŻB, 32, 26]. D gram.rzecz., psł. dekl. -jo- ? pol. dekl. m.D etym. pie. *kū-jo; psł. *kyj}; ogsłow.– czes. kyj, ros. kij, bułg. dial. kij, scs.kyj}. D rozwój: psł. *kyj} ? stpol. kyj ?stpol., śrpol. k’ij.JGkilkokroć (1) [Kśw] D zn. «zaim. liczebny,względny – ile razy, wiele razy,jak często»: I to uznaje, kiegdy sgrzeszył,w kakie wrzemię sgrzeszył, kilkokroćsgrzeszył [Kśw IV, 12, 16]. D etym.˘