Wersja elektroniczna słownika (pdf)

21na stole lęże [Słota, 188, 6]. D etym. psł.*č}sole / D. *č}so |*česo psł. zaim.*č} |*č}to (? pol. co) + part. *lew funkcji uogólniającej. D rozwój: psł.*č}sole ? stpol. czsole ? stpol. csole;zanik jeru w pozycji słabej i uproszczenierozbudowanej grupy spłg. č}s- ?čs- ? cs-; w tej funkcji w stpol. takżecokolwie, cokole, cokoli, cokolwiek.D por. I czso, czsokoli, le.JGcudny (1) [Słota] D zn. «piękny»: A jez mnogą twarzą cudną [Słota, 191, 27].D gram. przym., odm. złoż. D etym. psł.*čud}n{(j}) / *čudo,*čudese «zdziwienie,podziw, zjawisko nadprzyrodzone»;ogsłow. – czes. cudný, «niewinny, czysty»,słc. čudný, «dziwny», ros. čúdnyj«zachwycający», sch. ču – dan «dziwny»(ale sch. dıvan «cudowny»). D rozwój:psł. *čud}n{j} ? stpol. *č´ud’ny ?stpol., śrpol. cudny (przejście č ? cw wyniku mazurzenia); w XV w. w dialektachpol. pojawiło się zn.«dziwny».IScudo (1) [ŻB] D zn. «zjawisko nadprzyrodzone»:A cuda wielika czynił [ŻB I,31, 10]. D gram. rzecz., psł. dekl. -s- ?pol. dekl. n. i pol. dekl m. D etym. pie.*(s)keu- «zwracać uwagę, czuć, odbieraćwrażenia zmysłowe»; pie. *(s)kēud--os, *(s)kēud-es; psł. *č´udo, *č´udese«zdziwienie, podziw lub coś budzącegozdziwienie»; ogsłow. – słc. čudo«dziw, cud», ros. čúdo (M. lm. čudesá)«cud», bułg. čúdo, scs. čudo, čudese |študo, študese «zjawisko nadnaturalne,cud» (por. grec. k ~ ydos, k ~ ydeos «sława,cześć»). D rozwój: psł. *čudo (r. n.) ?stpol. č´udo | ćudo (r. n.) | ćud (r. m.)? śrpol. cud (r. m.) | cudo (r. n.);zmiana wymowy (čudo ? cudo) najprawdopodobniejpod wpływem mazurzenia;w j. śrpol. przewagę zyskująformy r. m. z odmianą M. lm. cud-a |cud-y; dziś forma r. n. cudo występuje˘˘˘˘czaszazwyczaj w lp. w zn. «o kimś lubo zjawisku wyjątkowo pięknym», częstożartobliwie.D por. cudny.IW-Gcyrkiew (1) [Kśw] D zn. «Kościół jakowspólnota wiernych lub instytucja»:Iżby grzecha ostał, swojich grzechowsirdecznie żałował i z świętą cyrekwiądzińsia zawołał [Kśw IV, 12, 18]. D gram.rzecz., psł. dekl. ū- (-{v-) ? pol. dekl.ż. D etym. psł. *cŕky, cŕk{ve «świąty-˚ ˚nia», pźn.słow. pożyczka śrgrec. kyriakē´«Pański dom», od przym. kyriakós«pański», w j. zach.słow. wyraz przejętyza pośrednictwem germ. *kirikō,w j. płd.słow. bezpośrednio z ludowejgreki lub za pośrednictwem rom.;ogsłow. – czes. cirkev, cirkve «Kościółjako instytucja, wspólnota wiernych»,ros. cérkov «Kościół jako instytucjaiświątynia», bułg. čérkva, cǎrkva, scs.cr{ky «Kościół, świątynia», crěk{v}«kościół» (por. stwniem. kirihha, niem.Kirche «świątynia, kościół», grec. kýrios«pan»). D rozwój: stpol. *c’yrkev´ ?śrpol. cyrk’ev | cerk’ev; w j. stpol. wyrazużywany przede wszystkim jakoodpowiednik łac. ecclesia (Kościółjako instytucja i wspólnota wiernych)w przeciwieństwie do rzecz. kościół występującegopoczątkowo w zn. «świątynia»;w j. stpol. i śrpol. rzecz. kościółposzerzał swój zakres o zn. «świątynia»i «Kościół – instytucja»; w j. śrpol.następuje dalsza specjalizacja zn. –rzecz. cerkiew przybrał zn. «Kościółprawosławny» i «świątynia prawosławna»,w XIX i XX w. reg. słw. cėrk’i,cėrkv´e zachowane w zn. «kościół, świątynia,nabożeństwo».IW-Gczas (7) [Pfl, RsP, Kgn, Park, BZ,LA, Ppuł] D zn. «ciąg chwil, trwanie»:A gdyżci więc ten to czas jest ci się onbył przybliżył, iżeć Maryja swego synka