Wersja elektroniczna słownika (pdf)

jestli 58r. m., n., ż., jich, nich B. r. m., ż., je(ż)B. r. m., ż., nie B. r. n., nimi, jimi(ż) N.r. m., n., nichże Msc. r. m. D etym. psł.*j}; ogsłow. – czes. liter. jenž, jež«który», strus. iže, jaže, ježe «który»,sch.-csł. iže, scs. iže, jaže, ježe «który».D rozwój: w wyrazie nastąpiła wokalizacjajeru napiętego } ? i; daw. formyM. lp. ji, ja, je zastąpione już w najdawniejszychzabytkach stpol. formamiM. lp. zaim. on; zachowane jedyniew połączeniu z part. -że albo -ż jakojiże, jaże, jeże, a r. m. także w postacirozszerzonej part. *-n{ – jen (/ *j}-n{,por. ten / *t{-n{), jenże, w funkcjiprzede wszystkim zaim. względnego«który»; oboczność jim – nim, jej –niej, jimi – nimi itd. to wynik absorpcjii perintegracji morfologicznej, czyliwchłonięcia -n występującego w wygłosieprzyimków *k{n, *s{n, *v{n przeznagłos zaim., a następnie przeprowadzeniawtórnej granicy morfologicznej,np. *k{n +*jemu ? k + niemu; arch.postać B. lp. r. m. ji (/ psł. *j}) zostałazastąpiona ostatecznie w XVI w.formami D. lp. jego, go, w związkuz wytworzeniem się kat. żywotności –nieżywotności, dawny B. zachował sięm.in. w formach: weń (/ *v{n +*j{),zeń (/ *s{n +*j{); oboczność postaciMsc. lp. r. m. niem – nim spowodowanajest, rozpoczętym w XV w., procesemmieszania końc. N. (-ym, -im)i Msc. (-em) r. m. i n., zakończonymw XX w. (1936 r. – reforma ortograficznaPAU) wprowadzeniem w obuprzyp. i rodzajach pierw. końc. N.; D.lp. r. ż. ma postać je (stpol. jē / psł.*jejě) oraz jej z końc. -ej zapożyczonąz form C. i Msc. lp. r. ż.; B. lp. r. ż. jąma nietypową końc. -ą, zaś po przyimkachpowszechną dla zaim. do XIX w.końc. -ę (/ psł. *-o¸): nię; formy go, muto enklityki, które powstały w wynikuredukcji form pełnych jego | niego,jemu | niemu w pozycji nieakcentowanej.D por. iż, on, -że.JGjestli (2) [Park, RP] D zn. «jeśli, jeżeli»:Wstań, mistrzu, otpowiedz, jestliumiesz [RP, 197, 81]. D gram. spójnikwprowadzający zdanie okolicznikowewarunku. D etym. w j. stpol. w XIVi pierwszej połowie XV w. jest li jestzestawieniem syntaktycznym «czy jest»,składającym się z 3. os. lp. cz. ter. jest(w stpol. też obok jeść) od czas. być (/psł. *byti) i partykuły pytajnej li (/ psł.*li «czy» / pie. *lei); wskutek częstegoużywania staje się spójnikiemwarunkowym; pod wpływem j. pol.tak też w innych, sąsiednich j. słow. –czes. jestliže, ludowe i pot. jestli spójnikpytajny «czy», dial. moraw. jeśli, esli,słc. jestli, jestliže (przest.), dłuż. dawnejeśli, ros. ésli, ukr. dial. jeslý. D rozwój:występuje od połowy XV do pierwszejpołowy XVI w. (sporadycznie jeszczew XVII w.), zastąpione swą – pojawiającąsię z końcem XV w., powszechnąw XVI w. – nowszą postaciąjeśli (po uproszczeniach fonetycznych).D por. być.AKjeszcze (3) [Kgn, Słota, Tęcz] D zn.«uwydatnia wyższy stopień intensywnościczasowej, przestrzennej, ilościowejijakościowej– nadal, dalej, ciągle»:Aleć dzisia jeszcze pewniejsze nowinysąć ony nam były przez posła niebieskiegoprzyniesiony [Kgn II, 35, 16]. Mnogijeszcze pod dźwirzmi będzie [Słota, 189,43]. Już ci jich szeć sieczono, jeszczena tem mało [Tęcz, 194, 19]. D gram. przysłów.D etym. psł. przysłów. *ešče, *ješče;ogsłow. – czes. ješte, ros. eščë, scs.ješte.BTjeść (4) [Kgn, Słota, LA] D zn. «posilaćsię, spożywać posiłek»: Wtoreć przy-