Wersja elektroniczna słownika (pdf)

zbawiciel 258zbawiciel (5) [Kśw] D zn. «ten, któryuwolnił od skutków grzechów przezswoją śmierć, odkupiciel»: Jidzie tobiekrol zbawiciel, iżby nas ot wieczneśmirci zbawił [Kśw IV, 12, 20]. D gram.rzecz., psł. dekl. -jo- ? pol. dekl. m.D etym. przedpol. *j}z{-bavi-tel} | iz{--bavi-tel} (j}z{-baviti | iz{-baviti /psł. *baviti) pźn.psł. kalka łac. salvator;sch. izbavitelj «zbawca», bułg., mac.izbavítel «zbawca, wybawca», ukr. zbavytel’«niszczyciel». D rozwój: stpol.*zbav’it’el’ ? stpol. zbav´ićel’ ? śrpol.zbav´ićel.D por. zbawienie, zbawić, być.IW-Gzbawić (7) [Kśw, Park, RP] D zn. 1. «odebraćcoś komuś, pozbawić kogoś czegoś;zadać śmierć, zabić»: Dziwno sieswym żakom stawi,/ Każdego żywotazbawi [RP, 195, 16]. Każdemu sie takukażę,/ Gdy go żywota zbawię [RP, 196,58]. 2. «wyratować z trudnej sytuacji,wyswobodzić, ocalić, (o Chrystusie)wybawić od potępienia po śmierci, zapewnićżycie wieczne, odkupić»: Iżbyje Bog zbawił ot cy krola pogańskiego[Kśw I, 10, 6]. Gdaż przydzie,zbawi lud swoj ot wielikich grzechow[Kśw IV, 12, 3]. D gram. czas., psł. kon. IV-jo- | -i- ? stpol. kon. III -’ę, -’isz; dk.D formy tekstowe: zbawionego im. cz.przesz. bierny B. lp. r. m., odm. złoż.D etym. psł. *j}zbaviti, *j}zbavjo¸; ogsłow.– czes. zbavit, ros. izbávit’, ukr.zbávyty, sch. izbaviti, scs. izbaviti,izbavljo¸. D rozwój: wyraz pochodny odpsł. *baviti «powodować bycie, trwanie,zajmować czymś, zatrzymywać się,przebywać», pierwotnego causativumdo *byti «istnieć, żyć, przebywać»;formy odm. złoż. im. w j. śrpol. ulegająadiektywizacji ? im. przym. bierny.D por. być, pozbawić, zbawiciel,zbawienie.ZGzbawienie (1) [Kśw] D zn. «uwolnienieod skutków grzechów przez śmierćChrystusa»: Widźcie, bracia miła, zbawienie,widźcie wielkie Syna Bożegoprzyjaźni [Kśw IV, 12, 9]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -jo- ? pol. dekl. n. D etym.psł. *j}z{-baviti |*iz{-baviti (/ psł.*baviti); wyraz poświadczony w niektórychj. słow. – sch. izbavljénje «wyzwolenie,wybawienie, ocalenie, uratowanie»,ros. zbavlénije «wybawienie,zbawienie», scs. izbavlen}je(ije) «zbawienie,odkupienie», bułg. izbavlénie«wybawienie, zbawienie». D rozwój:psł. prefiks *j}z{- | *iz{ (odpowiadającyłac. ex-) w j. pol. zrównał się z prefiksami*s{- i*s{n- (odpowiadającymiłac. cum, de), dając z(e)- | s(e)- (tenostatni wariant w pozycji przed bezdźwięczną).D por. zbawić, być, zbawiciel.IW-Gzbawiony zob. zbawić.ZGzbićzbiwszy (1) [ŻB] D zn. «wychłostawszy»:Rozgniewaw sie sędzia przykazał jikyjmi bić, a zbiwszy zasię w ciemnicęwsadzić [ŻB II, 32, 26-27]. D gram. im. cz.przesz. czynny M. lp. r. ż., odm. prosta.D rozwój: im. w j. śrpol. przekształca sięw im. przysłów. uprzedni.D zob. bić.ZGzbiwszy zob. zbić.ZGzbożny (2) [B, Kśw] D zn. 1. «dostatni,szczęśliwy»: A na świecie zbożnypobyt,/ Po żywocie raski przebyt [B,163, 8]. 2. «żyjący zgodnie z nakazamireligijnymi, pobożny»: I zmowił SynBoży słowa wielmi znamienita, jimiżkażdą duszę zbożną pobudza, ponęcai powabia [Kśw II, 11, 5]. D gram. przym.,odm. złoż. D etym. psł. *s{bož}n{(j}) –przym. utworzony przyrostkiem -}nodprzym. *s{bog{ (podstawa *bog{