Wersja elektroniczna słownika (pdf)

165psalm (2) [Ppuł] D zn. «utwór ze zbiorupieśni, stanowiących jedną z ksiągStarego Testamentu»: Ten psalm powiada,iże Krystus w dziedzictwo bierzewszystek lud od Boga Ojca [Ppuł II,53, arg]. D gram. rzecz., pol. dekl. m.D etym. zap. łac. psalmus (/ grec.psalmós «gra na lirze, śpiew przywtórze liry»); głuż. psalm, ros. psalóm,bułg. psalm, scs. psalom{. D rozwój:w stpol. istniała także forma žalm /czes. žalm / niem. Salm «psalm», por.żołtarz | żałtarz «psałterz»; ŻołtarzDawidow.JGptak (2) [BZ] D zn. «zwierzę kręgowez gromady o tej samej nazwie»: Uczyńmyczłowieka ku obliczu a ku podobieństwunaszemu, aby panował rybammorskim a ptakom [BZ, 72, 42].D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. m. D formy tekstowe: ptaku C. lp.D etym. psł. *p{taX{ || *p{taXa ||*ptak{ «ptaszek» / *p{ta «ptak» +*-aX{ | *-aXa | *-ak{; ogsłow. –głuż., dłuż. ptak, czes. pták, słc. vták,ros. dial. ptach, ptácha, ukr. ptach,w j. wsch.słow. i płd.słow. występująformacje z sufiksem -ica, por. ros. ptíca,bułg. ptica, scs. p{tica. D rozwój: jużw stpol. częstsza forma ptak; postaćptach sporadyczna, używana w celacharchaizujących, ale będąca produktywnąbazą derywacyjną, por. formacjeptasz-ek, ptasz-ysko, ptasz-yna, ptasz--nik.JGptastwo (2) [BZ] D zn. «zbiorowo:stado ptaków»: A ptastwo się rozpłodźna ziemi [BZ, 71, 35]. D gram.rzecz., psł. dekl. -o- ? pol. dekl. n.,blm. D formy tekstowe: ptastwu C. lp.D etym. psł. *p{taš}stvo (/ przedI palat. psł. *p{taX}stvo) / *p}taX{+ *-}stvo; czes. ptactvo, słc. vtáctvo.D rozwój: psł. *p{taš´}stvo ? stpol.ptaš´stvo ? ptastvo; dzisiejsza formaptactwo (/ od ptak) późniejsza, pot.;w literaturze szerzy się od XIX w.,wypierając formę ptastwo odczuwanąjako niepoprawną w relacji do ptak.D por. ptak.JGpuszka (1) [KŚ] D zn. «działo, teżręczna broń palna»: Na ten koniec,a k temu końcu, aby puszek, ćwirdzyalibo wojennej strożej się uwiarowalii obrony [KŚ, 124, 7]. D gram. rzecz., pol.dekl. ż. D etym. czes. puška «strzelba,fuzja: karabin» / stwniem. buhsa«pudełko, broń palna» (dziś niem.Büchse «puszka, strzelba») / śrłac.buxis «skrzynka, pudełko»; zap. ogsłow.– dłuż. buška «armata», głuż.buškej «działo, armata», ros. puška«działo, armata», sch. puška «karabin,strzelba». D rozwój: w stpol. opróczzn. «działo, broń palna» także dzisiejszezn. «puszka, skrzynka, pudełko»;u J. Ch. Paska notowana postać pusza;jako termin wojsk. wychodzi z użyciaok. XVIII w.JGpuścić (2) [RsP, ŻB] D zn. 1. «przestaćzatrzymywać, uwolnić, wypuścić»:A zatym uźrzeli wilka, a on wieprzazasię niesie; i puścił ji cała i zdrowaonej niewieście [ŻB II, 31, 18]. 2. «pozwolićodejść z gospodarstwa kmiecego»:Jakośm przy tem byli, iże Piotrprzyjał w sołtysza rolą, a kmiecia puściłprecz [RsP, 44, 12]. D gram. czas., psł.kon. IV -jo- | -i- ? pol. kon. III -’ę,-’isz; dk. D etym. pie. paus- «wypuścić,opróżnić»; psł. *pustiti «wypuścić,uwolnić / uczynić pustym» / *pust{«opuszczony, opróżniony»; ogsłow. –czes. pustit, ros. pustít’, sch. pustiti, scs.pustiti (por. stprus. pausto- «dziki»,paustre «pustkowie»). D rozwój: psł.*pustiti ? stpol. *puśćići ? stpol.,śrpol. puścić; od XIV w. także w zn.˘puścić