Wersja elektroniczna słownika (pdf)

kość 68zawęziło się do«świątynia rzymskokatolicka»(XIV–XVI w.), wypierając,występującą pierw. w tym samym zn.,cerkiew; z tego samego łac. źródławyraz kasztel «gród, zamek, twierdza»,zapożyczony w XV w. za pośrednictwemniem. Kastell.JGkość (3) [ŻB, ŻMB, RP] D zn. 1. «częśćszkieletu»: Sprochniało we mnie ciałoi moje wszytki kości [ŻMB, 180, 31].2. «ość rybia»: Synowi kość rybiaw gardle uwięzła [ŻB, 31, 12]. D gram.rzecz., psł. dekl. -i- ? pol. dekl. ż.D etym. pie. *ost-; psł. *kost}; ogsłow. –czes. kost, ros. kost’, słoweń. kôst, scs.kost}. D rozwój: psł. *kost} ? stpol.kość.JGkot (1) [RP] D zn. «zwierzę domowe»:Rzucęć się jak kot na myszy,/ Aż twesirce ciężko wdyszy [RP, 197, 65]. D gram.rzecz., pol. dekl. m. D etym. psł. *kot{;wcześniejsza etym. niejasna: albo zap.łac. cattus, albo germ. kat-; występujew niektórych j. słow. – czes. dial. kot,słc. dial. kot, ros. kot, ukr. kit, bułg.dial. kot (por. ang. cat, hol. kat, niem.Katze). D rozwój: wyraz poświadczonyw pol. od XV w. w kilku zn.: «kocur»,«zając», «worek na pieniądze», «futroz łebkiem i łapkami noszone na szyi».JGkożdy zob. każdy.JGkraj (2) [Pfl, Ppuł] D zn. «terytoriumobjęte granicami, okręg»: Dam ci poganyw dziedzicstwo twoje, i w trzymanietwoje kraje ziemskie [Pfl II, 17, 8].D gram. rzecz., psł. dekl. -jo- ? pol.dekl. m. D etym. psł. *kraj} / *krojiti«powodować oddzielenie, rozdzielenie»+ *-j}; ogsłow. – czes. kraj, ukr.kraj, słoweń. kraj, scs. kraj} «skraj,brzeg». D rozwój: wyraz występowałw zn. «brzeg, skraj, kraniec, krawędź»(por. czas. krajać, kroić), por. krajucha, kraj odzienia oraz w zn. węższym,wyspecjalizowanym «kraniec jakiejśprzestrzeni, jakiegoś obszaru»,por. kraj puszczy, kraj morza; występowaniew takich kontekstach doprowadziłojuż w okresie stpol. do przejściaod nazwy części przedmiotu «liniagraniczna jakiejś przestrzeni» do nazwyjego całości «sama przestrzeń»,por. nasz kraj; u schyłku XVIII w. treśćogólniejsza nabrała charakteru fraz.,por. kraj szaty, kraj świata.D por. krajać, ukroić.JGkrajać (1) [Słota] D zn. «ciąć, rozcinać,ucinać nożem albo nożycami»: Panny!(...) Małe kęsy przed się krajcie [Słota,189, 71]. D gram. czas., psł. kon. III -jo-| -je- ? pol. kon. II -’ę, -’esz; ndk.D etym. psł. *krajati (iter. wobec psł.*krojiti); ogsłow. – czes. krájet, ukr.krájaty, słoweń. krâjati (por. lit. skìrti«dzielić, oddzielać», łot. krijât «obdzieraćskórę»). D rozwój: psł. *krajati? stpol. *krajaći ? stpol., śrpol. krajać;w polszczyźnie poświadczony odXV w.; w XVI–XVIII w. pojawiają siętakże znaczenia przenośne «boleśnieprzeszywać, rozdzierać», «przygotowywaćskrycie, knuć»; krajać się «rozdzieraćsię, pękać», por. serce się kraje.D por. ukrawać, ukroić, kraj.APkrakowianin (1) [Tęcz] D zn. «mieszkaniecKrakowa»: A jacy to źli ludziemieszczanie krakowianie [Tęcz, 193, 1].D gram. rzecz., pol. dekl. m. D etym.stpol. krakowianin / Krakow + -anin(/ psł. *-janin{).JGkrakowski (1) [Tęcz] D zn. «dotyczącyKrakowa, właściwy, przynależny Krakowowi»:Pan krakowski, jego miłość, swojimi przyjacioły (...) sie tegopomścili [Tęcz, 194, 22]. D gram. przym.,odm. złoż. D etym. derywat od nazwy