Wersja elektroniczna słownika (pdf)

59˘jimięrodzenie jest to wężewe, iż gdyż się onchce odmłodzić, tedyć więc on jegorzkie korzenie [Kgn VI, 40, 12].Zaczwartympielgrzymi jedli [LA, 173, 21]. D gram.czas., psł. kon. V atem. ? pol. kon. IV-’em, -’esz; ndk. D formy tekstowe:jedzmy tr. rozk. lm. 1. os. D etym. pie.*ēd-ti, *ēd-m} «jeść»; psł. *ěsti, *ěm}? *jěsti, *jěm} ? *jasti, *jam} (zachowanew scs. i bułg., por. też jasła),w innych j. wtórnie (j)e- według formprzedrostkowych typu *iz-ěsti, *s{n--ěsti; ogsłow. – czes. jíst, jím, dłuż, jěsć,jěm, ros. est’, em, sch. je – sti, je – dēm, scs.jasti, jam} (por. stprus. īst «jeść», lit.ė´sti «żreć; jeść», łac. edere, niem.essen). D rozwój: psł. *(j)ěsti ? stpol.*jeśći ? stpol., śrpol. jeść.D por. jasło, najeść się.WDjeżdżaćjeżdżały (1) [Słota] D zn. «bywały w świecie»:Bo czego nie wie doma chowany,/To mu powie jeżdżały [Słota, 189, 55].D gram. im. cz. przesz. czynny, odm.złoż. D etym. od czas. jeżdżać (/ psł.*ězdjati, iter. do *ězditi). D rozwój: w tymzn. i w XVI w.; antonim wyrazu domowy«ten, co w domu siedzi».WDjeżdżały zob. jeżdżać.WDjęzyk (1) [Park] D zn. «mowa określonegonarodu»: Kto chce pisać doskonale/Język polski i też prawie,/ Umiejobiecado moje [Park, 108, 2]. D gram.rzecz., psł. dekl. -o- ? pol. dekl. m.D etym. pie. *dnǵ h ū- |*dnǵ h uā- ? psł.˚˚*(j)ęzyk{ ? stpol. ją˘zyk ? śrpol. język;ogsłow. – czes. jazyk, ros. jazýk, sch.jèzik, scs. język{ (por. łac. lingua, niem.Zunge). D rozwój: pierw. forma *(j)ęzynależała do rzecz. ū-tematowych, porozszerzeniu suf. psł. *-k{ przeszła dotematów na-o-; w stpol. terminologiiwojskowej od XIV w. m.in. język«jeniec schwytany do powzięcia wiadomościo nieprzyjacielu»; fraz. zasięgnąć,dostać, wziąć języka «zasięgnąć,dostać wiadomości».JGjić zob. ić.WDjimieć zob. mieć.WDjimię, imię (4) [Kgn, Park, ŻB] D zn.«imię własne osób, plemion, zwierząt,obiektów geograficznych, świąt, nazwisko,nazwa»: Pisz jee w jimię Bożetako,/Jeżem ci napisał jako [Park, 109,33]. D gram. rzecz., psł. dekl. -n- ? pol.dekl. n. D formy tekstowe: imię M. lp.D etym. psł. *jimę; ogsłow. – czes.jméno, ros. ímja, sch. ime, scs. imę.D rozwój: psł. *jimę ? stpol. jiḿąˇ ?śrpol. iḿę; zanik protetycznego j-;dawny temat zachowany w formachprzyp. zależnych: imienia, imieniu itd.;fraz. w imię czyjeś, w imieniu kogoś«w zastępstwie kogoś, powołując sięna kogoś, z pomocą kogoś», imięrozsławić «stać się znanym», przekrzcićsię, przezwać się imieniem «przybraćsobie czyje miano, nazwę, podszywaćsię pod kogo», z których wynika, żeimię nie jest zwykłą nazwą osobową,lecz stanowi część osobowości człowieka,stąd momentom przełomowymw życiu towarzyszy często zmianaimienia, np. przy ślubach zakonnych;w społeczeństwach pierwotnych imięstanowiło podstawową nazwę człowieka,miało charakter sakralny i ginęłowraz ze śmiercią właściciela; imionamiały charakter wróżebny, życzący,niosły pomyślną wróżbę dla nowo narodzonegodziecka, np. Wojciech «niechajbędzie pociechą wojów», Bogumił«oby był Bogu miły»; w społeczeństwachcywilizowanych, w dużych aglomeracjachmiejskich imiona stopniowozatracały swój sakralny, osobistycharakter; samo imię nie wystarczało