Wersja elektroniczna słownika (pdf)

zyskać 266zyskać (1) [B] D zn. «pozyskać, zesłać,uczynić przychylnym»: U twego synaGospodzina, matko zwolena, Maryja!/Zyszczy nam, spuci nam [B 163, 3].D gram. czas., psł. kon. I -o- | -e- ?stpol. kon. I -ę, -’esz ? pol. kon. IV-am, -asz; dk. D etym. pie. *ais-sk-«życzyć sobie, chcieć, szukać»; psł.*j}z-iskati «wyszukać coś, pozyskać»;ogsłow. – czes. získat, získám «pozyskać,zjednać», ros. izyskát’ «znaleźć,odzyskać», scs. iziskati «pozyskać»(por. lit. ieškóti «szukać», stind. iccháti«szuka, pragnie», stwniem. eiskōn«żądać»).ZGŹźle (1) [Satyra] D zn. «niepomyślnie,nieszczęśliwie, ze złym wynikiem»: Boumyślnie na to godzi,/ Iż sie panu źleurodzi [Satyra, 191, 14]. D gram. przysłów.D etym. pierwotnie Msc. lp. r. n. odm.prostej psł. przym. *z{l{; z M., B. lp.r. n. odm. prostej tego przym. urzeczownikowionaforma zło; ogsłow. –czes. zle, słc. zle, ukr. zle, bułg. zl’e, scs.z{lě.D por. gorze, zły.BTźrzebiec (2) [RsP] D zn. «młody koń»:Jakośm Andrzejewi nie wypławił źrzebcaszestroka chąsiebną rzeczą [RsP, 45,37]. D gram. rzecz., psł. dekl. -jo- ? pol.dekl. m. D formy tekstowe: źrz[ebca] B.lp. D etym. wyraz o genezie psł. (*zerb-}c} / *zerb-}k{), pochodny od psł.rzecz. *zerb-ę / pie. *g u reb h - «płód,młode zwierzęcia, dziecko»; ogsłow. –czes. hříbě, słc. žriebä, kasz. zgřebc, ukr.žerebéc «ogier», ros. žerebéc «ogier»,mac. zdrebec «młody ogier», bułg. žrebéc«młody ogier» (por. grec. bréphos˘˘z*grebhos «niemowlę», «młode zwierzę»,stind. gàrbha- «płód, młode zwierzę»).D rozwój: przedpol. *zerb}c} ?stpol. *zř´eb}c’} ? stpol. ž´ř´eb’ec’ | źřeb’ec’? śrpol. źřeb’ec (wlkp.) ? źreb’ec(młp., maz.) ? npol. źreb’ec.IW-Gźwierz (1) [BZ] D zn. «zbior. zwierzęta,zwierzyna»: Opięć rzekł Bog: Wywiedźziemia stworzenie żywe w swemporodzie, dobytek, robaki i źwierzziemski jich podle podobieństwa [BZ,71, 37]. D gram. rzecz., psł. dekl. -i- ?pol. dekl. m. D etym. pie. *ǵ h uér-«dzikie zwierzę»; psł. *zvěr}; ogsłow.– czes. zvěř «zwierzęta łowne», słc. zver(r. m.) «zwierzę» i zver (r. ż.) «zwierzyna»,ros. zvér’, ukr. zvír, bułg. zvjár«zwierz» (por. grec. thē´r «dzikie zwierzę»,łac. ferus «dziki», lit. žvėrìs«zwierz», łot. zvêrs «zwierz»). D rozwój:stpol. *zv’ēř´ ? stpol. źv´ēř´ | źv´iř´ ?śrpol. źv´eř || źviř || zv´eř; rzecz.zachowuje dwa zn.: 1. «zwierzę, zwłaszczawielkie i dzikie», 2. zbior. «zwierzyna».D por. źwierzę.IW-Gźwierzę (3) [BZ] D zn. «istotażywa (innaniż człowiek) przeciwstawiona roślinom»:Uczynił Bog źwierzęta ziemska,każde podług podobieństwa jich [BZ, 71,38]. D gram. rzecz., psł. dekl. -t- ? pol.dekl. n. D formy tekstowe: źwierzętom C.lm. D etym. psł.*zvěr-ę; wyraz poświadczonyw części j. słow. – dłuż. zwěrje, D.lp. zwěrjeśa, głuż. zwěrjo, zwěrjeća, sch.zvére, zvèreta i zvijère, zvijèrata, ukr.zviriá, zviriáty.D por. źwierz.IW-G˘