Wersja elektroniczna słownika (pdf)

sadzać 178sadzać (1) [Słota] D zn. «dawać, wyznaczaćmiejsce do siedzenia»: Tu sięwięc starszy poznają;/ Przy tem sięk stołu sadzają [Słota, 189, 60]. D gram.czas., psł. kon. III -jo- | -je ? pol. kon.IV -am, -asz; ndk. D etym. psł. *sadjati(iter. do kauz. *saditi «powodować, żektoś czy coś siedzi»); ogsłow. – czes.sázet «sadzić, wsadzać», głuż. sadźeć«sadzać, sadzić, wsadzić», ros. sažát’«sadzać», sch. posad _ ívati «sadzić, flancować;usadawiać, wskazywać miejsce».D rozwój: zach.słow. *saZati ?stpol. saZ’aći ? stpol., śrpol. saZać.D por. posadzić, sieść.WDsam (9) [Kśw, Słota, List, BZ, Tęcz] D zn.1. «zaim. w funkcji anaforycznej – on»:Na to, jeż sam zjawia, rzeka [Kśw IV, 13,23]. 2. «zaim. podkreślający osobiste,bezpośrednie działanie, występowanieosoby, którą określa»: I od nichwszytkę dobroć mamy;/ Jedno na tosami dbajmy [Słota, 190, 88]. 3. «zaim. wyróżniającyosobę (rzecz, pojęcie), nazwanąrzecz. lub zaim., spośród innych,występując wraz z rzecz. lubzaim. podkreśla go, zwraca nań szczególnąuwagę»: Sam, prawi, przez mięprzysiągł jeśm, iż wam chociał emię wrogow waszych [Kśw I, 10, 21].D formy tekstowe: samem Msc. lp. r. n.,sama M. lp. r. ż. D rozwój: psł. *sam{;ogsłow. – stczes. sám, ros. sam, mac.sam, scs. sam{. D rozwój: psł. *sam{,*sama, *samo ? stpol. sam, sama, samo;w sam{, zanik jeru w wygłosiei wzdłużenie sam. stpol. ā ? śrpol. á ?npol. a; w formie Msc. lp. r. n. samemkońc. zaim. miękkotematowych -em(pierw. psł. *-om}).JGsamica (1) [BZ] D zn. «istota płciżeńskiej; tu: o ludziach»: I stworzyłBog człowieka ku obliczu i ku podobieństwuswemu, a ku obliczu Bożemustworzył jego, samca a samicę stworzyłje [BZ, 72, 46]. D gram. rzecz., psł. dekl.-ja- ? pol. dekl. ż. D etym. psł. *samica(/ przed III palat. psł. *samika) /*sam{ «sam» + *-ica; ogsłow. – czes.samica, ukr. samýcja, ros. sámka, bułg.samka. D rozwój: zn. wyrazu uległozawężeniu – w stpol. wyraz odnosiłsię do ludzi, zwierząt i roślin, współcześnietylko do zwierząt; dziś w stosunkudo kobiet wyraz odczuwanyjako obraźliwy.D por. samiec.JGsamiec (1) [BZ] D zn. «istota płci męskiej;tu: o ludziach»: I stworzył Bogczłowieka ku obliczu i ku podobieństwuswemu, a ku obliczu Bożemustworzył jego, samca a samicę stworzyłje [BZ, 72, 46]. D gram. rzecz., psł. dekl.-jo- ? pol. dekl. m. D etym. psł.*sam}c} (/ przed III palat. psł.*sam}k{) / *sam{ «sam» + *-}c};ogsłow. – czes. samec, ros. saméc, bułg.saméc. D rozwój: psł. *sam}c} ? stpol.*sam’ec’ ? stpol. saḿec; rozwój zn.wyrazu taki jak w samica; dziś takżepogardliwie o «mężczyźnie, zwłaszczalubieżnym, namiętnym».D por. samica.JGsamojedź (1) [RP] D zn. «ludożerca»:Przewiązała głowę chustą;/ Jako samojedźkrzywousta [RP, 196, 34]. D gram.rzecz. r. ż. D etym. stpol. złożeniesamojedź / sam + -o- + jeść. D rozwój:archaizm; jeszcze w XIX w.samojedz, samojad, samojednik, samojedzca«ludożerca» obok ludojad, ludojedca,ludożerca; notowany na pocz.XX w. także w postaci samożerca.D por. jeść, sam, samorzeczny.JGsamorzeczny (1) [Ppuł] tylko we fraz.księgi samorzecznych chwał «sformułowanyprzez tę (samą) osobę»: Poczynająsie księgi głośnych chwał