Wersja elektroniczna słownika (pdf)

265Matkę Boską»: Iżeć Maryja miałać jestona syna porodzić była a dziewicązostać [Kgn II, 37, 100]. D gram. czas., psł.kon. II -no- | -ne- ? pol. kon. I -ę,-’esz; dk.D zob. stać, ostać.ZGzrzucić, zdrzucić (3) [Pfl, Kgn, Ppuł]D zn. 1. «gwałtownym ruchem strącić,zepchnąć, zdjąć»: Roztargujmy jichprzekowy, i zrzucimy s nas jarzmo jich[Pfl II, 17, 3]. 2. «zrzucić, zmienić skórę»:A takież my zdrzućmy z siebie starąskorę, toć jest stare grzechy [Kgn VI, 40,14]. D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i-? pol. kon. III -’ę, -’isz; dk. D rozwój:forma z -d- wstawnym w pierwotnejgrupie spłg. uległa uproszczeniu.D por. rzucić się.ZGzstać się (1) [ŻMB] D zn. «zdarzyć się,przytrafić się»: Usłyszycie moj zamętek,/Jen mi się stał w Wielki Piątek[ŻMB, 180, 4]. D gram. czas., psł. kon. II-no- | -ne- ? pol. kon. I -ę, -’esz; dk.D por. stać się.ZGzwalać (2) [Pfl, Ppuł] D zn. tu we fraz.zwalać z kogo śmiech, zwalać śmiechw kim «wyśmiewać się, drwić, szydzićz kogoś»: Jen przebywa na niebiesiech,pośmieje sie jim, i Gospodzin zwalaśmiech w nich [Pfl II 17, 4]. D gram. czas.,psł. kon. III -jo- | -je- ? pol. kon. IV-am, -asz; ndk. D etym. psł. *s{valati /*s{voliti «pozwolić, zezwolić» / *voliti«wyrażać swoją wolę»; podstawaogsłow. – czes. volit «wybierać», ros.arch. vólit’ «pragnąć, chcieć», chorw.vòljeti, scs. voliti. D rozwój: w tekstachstpol. występuje też fraz. w postaciwalać śmiech; później nienotowany.D por. wola, zwolić.ISzwiązać (1) [Słota] D zn. «powiązać wsnopek skoszone zboże»: Csole się nazwykłyniwie zwięże,/ To wszytko na stole lęże[Słota, 188, 6]. D gram. czas., psł. kon. I -o-| -e- ? pol. kon. I -ę, -’esz; dk.D por. obiązać się, uwięznąć, wiązać.ZGzwolen(y) zob. zwolić.ZGzwolićzwolen(y) (1) [B] D zn. «wybrany»:U twego syna Gospodzina, matko zwolena,Maryja./ Zyszczy nam, spuści nam[B, 163, 2]. D gram. im. cz. przesz. bierny,odm. prosta lub złoż. D etym. pie. *uel-«chcieć, pragnąć»; psł. *s{voliti «wyrazićswą wolę, pozwolić, zezwolić»; podstawaogsłow. – czes. zvolit «wybrać», słc.zvolit’, ukr. zvólyty «raczyć, pozwolić,być łaskawym», sch. vòliti | vòljeti «kochać,lubić; woleć, bardziej chcieć», scs.voliti, voljo¸ «chcieć, woleć», iz-voliti«wybrać» (por. goc. waljan «wybierać»,stwniem. wellan, stind. varáyati «wybiera,domaga się»). D rozwój: brak przegłosui zn. «wybrać» wskazują na fonetycznyi semantyczny bohemizm; por.daw. w postaci przegłoszonej zwolonysyn «przysposobiony, adoptowany», zanikaw npol., ostatnie znane użyciaw tytule dramatu C. Norwida Zwolon(1851) i archaizowanych tekstach S. Wyspiańskiegooraz Z. Kossak.ZGzwykły (1) [Park] D zn. «zwyczajny;zgodny z przeciętną normą, ze zwyczajem»:Ale gdzie c swoj głos miewa,/Zwykłem pismem cało tak da [Park 20].D gram. przym., odm. złoż. D etym.psł. im. cz. przesz. czynny II *s{vykl{(j})/ *s{vykno¸ti «przywyknąć,przyzwyczaić się do czego»; zach.słow.i ukr. – czes. zvyklý «przywykły, przyzwyczajony»,ukr. zvýklyj «przyzwyczajony».D rozwój: im. uległ adiektywizacjiw j. śrpol., dziś tylko w użyciuprzymiotnikowym.HK˘