Wersja elektroniczna słownika (pdf)

197Ze wszech stron skarada postawa [RP,196, 40]. 2. «kraj, ziemia»: Iżci waszpan, toć jest nasz miły Kryst, s dalekichci stron on przydzieć on k wam [Kgn II,35, 8]. D gram. rzecz., psł. dekl. -a- ?pol. dekl. ż. D etym. psł. *storna ?zach.psł. *strona; ogsłow. – czes.strana, ros. storóna, bułg. straná, scs.strana. D rozwój: w tekstach dobystpol. wyraz występował także w postacistruna z podwyższoną artykulacjąo ? u.JGstroża (1) [KŚ] D zn. «warta, straż,obrona»: Na ten koniec a k temukońcu, aby puszek, ćwirdzy alibo wojennejstrożej się uwiarowali i obrony[KŚ, 124, 8]. D gram. rzecz., psł. dekl.-a- ? pol. dekl. ż. D etym. psł. *storža(/ przed jotacyzacją g *storgja) ?zach.słow. *stroža; ogsłow. – czes.stráž, ros. storóža, bułg. straža, sch.strâža. D rozwój: zach.słow. *stroža ?stpol., śrpol. stroža; postać straża |straż jest bohemizmem; pojawia się jużw okresie stpol., ale częstsza staje siędopiero w XVI w., wypierając formęstroża, w II poł. XVI w. już reliktową(dziś dial.); wyjątkowo w XVI w. pojawiasię stráż także w zn. «stróż».JGI stworzenie (5) [BZ] D zn. «to, cozostało powołane do istnienia, człowiek,zwierzę»: Opięć rzekł Bog: wywiedźziemia stworzenie żywe w swemporodzie, dobytek, robaki i źwierzziemski jich podle podobieństwa [BZ,71, 36]. D gram. rzecz., psł. dekl. -jo- ?pol. dekl. n. D formy tekstowe: stworzeniuC. lp. D etym. psł. *s{tvoren}je/ *s{-tvoriti (/ od psł. *tvoriti«tworzyć») + *-en}je; ogsłow. – głuż.stvorina, ukr. sotvorínnja, bułg. sâtvorenie.D rozwój: psł. *s{tvoren}je ?stpol. stvoř´eńē ? śrpol. stvořeńé |stvořeńi.styskowaćD por. II stworzenie, stworzyć.JGII stworzenie (10) [BZ] D zn. «podpora,sklepienie niebieskie, niebo»:Lepak rzecze Bog: Bądź stworzeniewpośrzod wod [BZ, 71, 7]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -jo- ? pol. dekl. n. D formytekstowe: stworzenie B. lp., stworzenimN. lp., (w) stworzeniu Msc. lp. D etym.replika semantyczna czes. stvorzenie /czes. stwrzenie / łac. firmamentum(/ łac. firmare «utwierdzać»).JGstworzono zob. stworzyć.WDstworzyć (7) [BZ] D zn. «o działaniu1. Osoby Trójcy Św. – powołać doistnienia, do życia, dać czemuś początek»:Na początce Bog stworzył nieboi ziemię [BZ, 71, 2]. I rzekł Bog: Bądźświatło. I stworzono światłość [BZ, 71, 4].D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i- ?pol. kon. III -’ę, -’isz; dk. D formytekstowe: był stworzył cz. zaprzesz. lp.3. os. D etym. psł. *s{tvoriti (/ czas.*tvoriti); ogsłow. – czes. stvořit, strus.s{tvoriti, sch. stvòriti, scs. s{tvoriti; w odniesieniudo rel. widoczny wpływ czeski(wyraźna zgodność ze scs.). D rozwój:psł. *s{tvoriti ? stpol. *stvoř´ići ?stpol., śrpol. stvořyć; od tego stwór;rzeczownikowe formy M. lp. r. n. im.cz. przesz. biernego przekształciły siępo zaniku słowa posiłkowego w konstrukcjachtypu jest | było stworzonow bezosobowe formy orzeczeniowe(stworzono), które w XVII w. nabrałyzn. czynnego.D por. tworzec.WDstyskować (3) [Kśw] D zn. «wyrażaćniezadowolenie, uskarżać się, narzekać,utyskiwać»: A trzecie idzie tobieubogi, iżby ty w ubostwie nie styskował[Kśw IV, 13, 22]. D gram. czas., pol.kon. II -’ę, -’esz; ndk. D etym. iter. doczas. styskać «wyrażać niezadowolenie,