Wersja elektroniczna słownika (pdf)

pożądać, 150? pol. kon. II -’ę, -’esz; dk. D etym. psł.*požalovati / *žalovati; ogsłow. –czes. požalovat, ros. požálovat’, słoweń.požalováti, scs. požalovati. D rozwój:psł. *požalovati ? stpol. *požałovaći? stpol., śrpol. požałovać; w j. stpol.również w zn. «oskarżyć kogoś».D por. żałować, żałość.ISpożądać, pożędać (5) [Kśw, Pfl, Kgn,ŻB] D zn. «gorąco pragnąć,życzyć sobie,domagać się»: Zawierne niczs bynam nie mieszkać, aleb naszegozbawiciela i jego przyszcia pożędać[Kśw IV, 12, 4]. D gram. czas., psł. kon.III -jo- | -je- ? pol. kon. IV -am, -asz;dk. D formy tekstowe: są pożądali cz.przesz. lm. 3. os.; sąć byli pożądali cz.zaprzesz. lm. 3. os.; pożądaj tr. rozk.lp. 2. os.; pożądała cz. przesz. lp. 3. os.r. ż. D etym. psł. *požędati / *žędati;ogsłow. – czes. požádat, strus. požidáti,ukr. požadáty, scs. požędati. D rozwój:psł. *požędati ? stpol. *pož´ędaći ?stpol. pož´ędać | pož´o¸dać ? śrpol. požo¸dać;w j. stpol. również w zn. «miećpragnienie, chcieć pić».D por. żądny, żędać.ISpożegnać (2) [BZ] D zn. «pobłogosławić»:I pożegnał temu stworzeniu,a rzkąc: Rośćcie a rozmnożcie się [BZ,71, 33]. D gram. czas., psł. kon. III -jo- |-je- ? pol. kon. IV -am, -asz; dk.D etym. zach.słow. *požegnati / *žegnati/ śrwniem. segenen «błogosławić»;zach.słow. i płd.słow. – czes. požehnat,słc. požehnat’, słoweń. požégnati,scs. požegnati (por. łac. signāre «zaopatrzyćznakiem, oznaczyć»). D rozwój:zach.słow. *požegnati ? stpol.*pož´egnaći ? stpol., śrpol. požegnać.D por. żegnać.ISpożędać zob. pożądać.ISpożyć (1) [RP] D zn. «doświadczyć,doznać»: Gdy pożywiesz wielikiej męki;/Będziesz mieć dosyć tesnice,/Otbędziesz swej miłośnice [RP, 197, 70].D gram. czas., psł. kon. III -jo- | -je- ?pol. kon. II -’ę, -’esz; dk. D etym. psł.*požiti / *žiti; ogsłow. – czes. požít,ros. požít’, sch. požyt, scs. požyti. D rozwój:psł. *požiti ? stpol. *pož´ići ?stpol., śrpol. požyć; stpol. zn. czas.«zużyć, wykorzystać, wyciągnąć korzyść»wyszło z użycia; w j. npol. głównymzn. wyrazu stało się współczesne«przeżyć pewien czas».D por. żyć, pożywać.ISpożywać (1) [Kśw] D zn. «używać,użytkować, posługiwać się czymś, korzystaćz czegoś»: Iżbychom jich towarzystwai niebieskiego krolestwa nas dowiedzi Bog wszemogący[Kśw I, 10, 29]. D gram. czas., psł.kon. III -jo- | -je- ? pol. kon. IV -am,-asz; ndk. D etym. psł. *poživati / *požiti;ogsłow. – czes. požívat, strus. poživát’,sch. poživati, scs. poživati. D rozwój:psł. *poživati ? stpol. *pož´ivaći ?stpol., śrpol. požyvać; w j. stpol. wyrazfunkcjonował również w zn. «przyjmowaćpokarm, spożywać, jeść», czas.występował w tej formie jeszcze w dobienpol., w XX w. został zastąpionyprzez spożywać.D por. pożyć, żyć.ISprawda (1) [Kśw] D zn. «zgodnośćinformacji z rzeczywistością»: Toć toi jeść prawda, iże jidzie tobie krolzbawiciel, iżby nas ot wieczne śmircizbawił [Kśw IV, 12, 20]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -a- ? pol. dekl. ż. D etym. psł.*prav{da «prawość» / psł. przym.*prav{ «prosty, prawdziwy»; ogsłow.– czes. pravda, ros. právda, scs. prav{-da. D rozwój: w j. stpol. wyraz oznaczał– zgodnie z etymologią – «prawość