Wersja elektroniczna słownika (pdf)

wszędzie 244czas. móc; ogsłow. – czes. všemohouci,ros. vsjemogúščij, chorw. vsemoguc’,scs. v}šemogo¸šti. D rozwój: w stpol.warianty wszemogący | wszechmogący,pierwszy z nich wychodzi z użyciaw stpol.D por. wszystek, móc.HKwszędzie (1) [List] D zn. «w każdymmiejscu»: Ślubuję twej miłości niezapominać, ale wszędzie cześć a lubośćczynić [List, 115, 8]. D gram. przysłów.D etym. połączenie psł. zaimka *v}s}i part. wzmacniającej psł. *dě; -ę analogiczniew formach zaimkowych kędy,ktorędy, owędy, tędy; ogsłow. – czes.všude | všudy, ros. vsjúdu, scs. v}so¸dě.BTwszyciek, wszytek, wszystek (26)[Kśw, Pfl, Kgn, Słota, List, Park, KŚ, BZ,ŻMB, Tęcz, RP, Satyra, Ppuł] D zn.«zaim. przymiotny, uogólniający, rodzajowy»1. «cały, zupełny»: Usłyszewto krol Eze i wszyciek ludjego [Kśw I, 10, 4]. Wprzągają chorydobytek,/ Chcąc zlechmanić ten dzieńwszytek [Satyra, 191, 12]. 2. «każdyz wielu, każdy bez wyjątku»: A listjego nie spadnie i wszystko czsokoliuczyni, prześpieje [Pfl I, 17, 8]. D formytekstowe: wszytkiemu C. lp. r. m.,wszytkę, wszystkę B. lp. r. ż., wszytkoM., B. lp. r. n., wszytki M. lm. r. m., ż.,wszystcy M. lm. r. m., wszystkich D. lm.r. m., wszytka B. lm. r. n., wszytcy W.lm. r. m. D etym. zach.słow. *v}šit{k{ |*v}šit}k{ / rdzeń zaimkowy *v}š}-(przed III palat. psł. *v}X{-) + przyrostek*-it- + suf. *-{k{ | *}k{;zach.słow. – dłuż. arch. wšytki, głuż.wšitkón, stczes. všitek. D rozwój: obocznośćwszytek || wszystek niejasna;tłumaczona obocznością psł. przyrostków*-it{ |*-ist{ albo procesem fonetycznym,który zaszedł w M. lm.: fšytcy? *fšycy ? fšyscy, a następnie wtórnes upowszechniło się w innych przyp.;być może zadziałała tu analogia doform przym. typu bliscy, boscy; formaM. lm. r. m. wszystcy po redukcji grupyspłg. -stc- przybiera postać wszyscy;w XIV–XVI w. wszystek był notowanyna Maz., w części Młp., na Kresach;forma wszytek występowała znacznieczęściej, w j. stpol. uważana za lepszą,w XVI w. była formacją liter.; odXVII w. po przeniesieniu stolicy doWarszawy i dzięki wpływom Kresówzaim. wszystek wszedł do j. ogpol.;obecnie arch. wszytek występuje tylkow gwarach na płd. i płn. krańcachPolski; w stpol. także z metateząszwytek, szytek.D por. wsz-.JGwszystek zob. wszyciek.JGwszytek zob. wszyciek.JGwtore (1) [Kśw] D zn. «po drugie»:A wtore mowi Bog miłościwy leżącym[Kśw II, 11, 23]. D gram. przysłów. D etym.skostniała forma B. lp. r. n. licz. porz.wtory. D rozwój: powstałe w wynikuadwerbizacji licz. porz. formy typu:wtore, czwarte, piąte wychodzą zużyciado końca XVI w.D por. wtory.AKwtory (1) [Kgn] D zn. «drugi w kolejności,tu: inny niż wymieniony wcześniej»:Wtoreć przyrodzenie jest to wężewe,iże gdyż się on chce odmłodzić[Kgn VI, 40, 11]. D gram. licz. porz. w odm.złoż. D etym. pierwotny przym. «inny,drugi»; pie. *utor-; psł. *v{tor{; ogsłow.– czes. úterý, ros. vtorój «drugi»,bułg. wtori, scs. v{tor{ «drugi» (por.łac. uterque, lit. ant(a)ras «drugi,inny», prus. anters, goc. anthar, niem.anderer «inny, odmienny», ind.antara-). D rozwój: w j. pol. – podobnie