Wersja elektroniczna słownika (pdf)

stodoła 196jący pełny wzorzec odmiany w trzechliczbach; ogsłow. – czes., słc., dłuż.,głuż., błr., ros., ukr., bułg. sto, scs. s{to;pie *ḱ w językach centralnych (satemowych)uległo spirantyzacji i przesunięciuku przodowi jamy ustnej (por.awest. sat3 m, stind. śatám, lit. ši ~ mtas,łot. simts), a w językach kentumowychprzeszło w k – por. łac. centum (wymawianepierwotnie jako kentum), grec.hekatón, toch. ka – nt. D rozwój: w j. pol.neutralizacja kategorii liczby orazzmiana końcówek fleksyjnych podwpływem liczebnika dwa; dawna odmianapozostała w formach podstawowychliczebników dwieście, trzysta,czterysta oraz pięćset – dziewięćset.AKstodoła (1) [Słota] D zn. «budynekgospodarski do przechowywania zboża,siana itp.»: Zgarnie na się wszystkopole,/ Cso w stole i w tobole [Słota,188, 5]. D gram. rzecz., pol. dekl. ż.D etym. zap. czes. stodola / stwniem.stadal «chlew»; por. z pol. w ros.stodóla, błr. stodóla, ukr. stodóla.JGstolec (2) [Pfl, Ppuł] D zn. «władza,panowanie, wysoka godność, dostojeństwo»:Błogosławiony mąż, jen jestnie szedł po radzie niemiłościwych i nadrodze grzesznych nie stał jest, i nastolcu nagłego spadnienia nie siedziałjest [Pfl I, 17, 1]. D gram. rzecz., psł. dekl.-jo- ? pol. dekl. m. D etym. psł.*stol}c} / *stol{ + *-}c} (/ przedIII palat. psł. *-}k{); por. czes. stolec«mały stół», ukr. stiléc’ «stołek», csł.stolec{ «siedzenie, krzesło, tron».D rozwój: psł. *stol}c} ? stpol. stol’ec’? śrpol. stolec; stolec to pierw. zdrobnienie«mały stół», a następnie «fotel,krzesło królewskie, tron» i przen. «władza,godność królewska»; wyraz pełniłtakże funkcję eufemistyczną: określałkrzesło instalowane jako urządzeniesanitarne, stąd bierze początek współczesnatreść wyrazu «wypróżnienie»,jeszcze w XVIII w. występująca obocznieze zn. wyjściowym.D por. stoł.JGstoł (9) [Słota, LA] D zn. «mebel, składającysię z blatu opartego na nogach,służący do spożywania na nim posiłków,pisania, stawiania różnych przedmiotów»:ospodnie, da mi to wiedzieć,/Bych mogł o tem cso powiedzieć,/O chlebowem stole [Słota, 188, 3].D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. m. D formy tekstowe: stoł M. lp.,stołu C. lp., stoł B. lp., stołem N. lp.,stoły B. lm. D etym. psł. *stol{; etym.niejasna: wywodzony z pie. rdzenia*stel-, por. pol. ścielić, słać / psł.*st}lati (zatem pierw. stół to «deseczkana ziemi pościelona») lub z pie. *sta-,por. pol. stać / psł. *stati; ogsłow. –czes. stůl, ukr. stil, bułg. stol, scs. stol{.D rozwój: stpol. stōł ? śrpol. stół.D por. posłać, stać, stolec.JGstrach (1) [Pfl] D zn. «niepokój wywołanyprzez niebezpieczeństwo lubrzecz nieznaną, która się wydaje groźna;lęk, obawa»: Służycie Bogu w strasze,i wiesielcie się jemu se drżenim [PflII, 17, 11]. D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ?pol. dekl. m. D etym. psł. *straX{ / odczas. *straXati; ogsłow. – czes. strach,ros. strach, bułg. strach, scs. strach{.D rozwój: psł. *straX{ ? stpol. straX;w formie Msc. lp. (w) strasze pierw.końc. -e (/ psł. *-ě), powodująca IIpalat. psł. spłg. ch; od XVI w. zastąpionaprzez końc. -u z dekl. ŭ-tematowej.D por. ustraszenie.JGstrona (2) [Kgn, RP] D zn. 1. «bok, powierzchniaczegoś, wyznaczana z określonegopunktu patrzenia mówiącego»: