Wersja elektroniczna słownika (pdf)

205świątość (1) [Tęcz] D zn. «to, co jestotoczone szacunkiem, godne czci religijnejze względu na szczególny związekz sacrum; tu – miejsce przebywaniaBoga – świątynia»: W kościeleć izabili, na tem Boga nie znali,/ Świątościnizacz nie mieli, kapłany poranili[Tęcz, 193, 9]. D gram. rzecz., psł. dekl. -i-? pol. dekl. ż. D etym. pie. k’uen-to /pie. *k’uen- «świętować»; psł. *svętost};derywat od psł. przym. *svęt{, -a,-o; ogsłow. – czes. svatost «świętość»,svátost «sakrament», ros. svjátost’«świętość», mac. svetost «świętość»,chorw. svetost «świętość», scs. svęto«świętość» (por. lit. šve ntas, ~ łot. svinēt«świętować», awest. spanah «świętość»).D rozwój: stpol. *sv’ątost’ ? stpol.sv´ątość ? śrpol. sv´ętość | śv´o¸tość| śf’ętość | śf’ątość; w j. stpol. i śrpol.pod wpływem czes. wyraz występowałw zn. «sakrament, zwłaszcza w odniesieniudo eucharystii (Wieczerzy Pańskieju protestantów); dalszy rozwójw kierunku ogólniejszym «to, cotradycyjnie otoczone jest szacunkiem»potwierdzony także we fraz. przysięgać,zaklinać na wszystkie świętości«prosić, przysięgać, zaklinać z przejęciem,bardzo gorąco».D por. święty.IW-Gświeboda (1) [Słota] D zn. «pan hojny,szczodry»: Przetoć stoł wieliki świeboda,/Staje na nim piwo i woda [Słota,188, 8]. D gram. rzecz., psł. dekl. -a- ?pol. dekl. ż. (w tym zn. mieszana).D etym. pie. *suo- |*sue- «swój własny»;psł. *svob{ |*sveb{ (/ *suo-b h -o) «należący do plemienia, mieszkającyna własnej ziemi, będący u siebie»;psł. *sveboda |*svoboda |*svobod}«wolność, niezawisłość»; ogsłow. –czes. svoboda «wolność, swoboda»,słc. sloboda, ros. svobóda, błr. słobóda,mac. sloboda, chorw. sloboda, scs.˘˘˘˘˘świecićsvoboda (por. łot. svabads «ospały,ociężały, wolny»). D rozwój: stpol. sv´eboda? stpol. śv´eboda; oprócz powyższegozn. rzadkiego w j. stpol., rozwinęłosię zn. «zwolnienie od ciężarówna rzecz pana feudalnego»; żywotnośćwyrazu w stpol. potwierdzają liczneformacje współrdzenne, m.in. świebodnie«obficie, hojnie bez ograniczeń»,świebodność «wspaniałomyślność, wielkoduszność,szczodrobliwość», świebodny«wolny, nieskrępowany», (wy)-świebodzić «uwolnić».D por. swój.IW-Gświeca (1) [BZ] D zn. «naturalne źródłoświatła, światłość»: I uczynił Bogdwie świecy wielicy: światło więcsze,aby dniu świecił, a światło mniejsze,aby nocy świeciło [BZ, 71, 24]. D gram.rzecz., psł. dekl. -ja- ? pol. dekl. ż.D etym. psł. *světja «światło»; ogsłow. –czes. svíce, słc. svieca, ros. svečá, ukr.svičá, bułg. svéšč, mac. svek’a, chorw.svijeća, scs. svěšta. D rozwój: zach.słow.*svěc’á ? stpol. sv´ec’a ? śrpol. śv´eca|| śf’eca; w j. pol., podobnie jakw innych j. słow, zawężenie zn. od«naturalne źródło światła» do «sztuczneźródło światła» z dalszą konkretyzacją,np. lampa, świeca łojowa, woskowaitp.; ponadto liczne zn. przen.,np. świeca dymna, świeca zapłonowa,świeca «ćwiczenia gimnastyczne»i nazwa figury w akrobacji lotniczej,łow. świece «oczy zwierzyny płowej».D por. świat, światło, światłość.IW-Gświecić (4) [BZ] D zn. «o źródłachświatła: dawać blask, wysyłać promienie»:I uczynił Bog dwie świecy wielicy:światło więcsze, aby dniu świeciło,aświatło mniejsze, aby nocy świeciło,a k temu gwiazdy, jeż to są w stworzeniuniebieskiem, aby świeciły nadziemią [BZ, 71, 25-26]. D gram. czas., psł.