Wersja elektroniczna słownika (pdf)

umarły 220(por. lit. kupė´ti «kipieć, wrzeć»), stind.kúpyati «wpada w gniew», łac. cupere«pragnąć, pożądać»). D rozwój: psł.*ukvapiti sę ? stpol. *ukvaṕići śę ?stpol., śrpol. ukvapić śę; w j. stpol.wyraz funkcjonował też w zn. «zmusićdo pośpiechu, przynaglić»; czas. wyszedłz użycia w XVII w.ISumarły zob. umrzeć.ISumieć (3) [KŚ, Park, RP] D zn. «posiadaćwiedzę o czymś, znajomośćczegoś, znać się na czymś»: Kto chcepisać doskonale/ Język polski i teżprawie,/ Umiej obiecado moje [Park,108, 3]. D gram. czas., psł. kon. III -jo-| -je- ? pol. kon. IV -em, -esz; dk.D formy tekstowe: umiesz cz. ter. lp.2. os. D etym. pie. *au-mó- «odbieraćzmysłami; czuć; rozumieć»; psł. *uměti/ *um{ «rozum»; ogsłow. – czes.umět, ros.umét’, sch. ùmjeti, scs. uměti.D rozwój: psł. *uměti ? stpol. *uḿeći? stpol., śrpol. um’eć; w j. stpol. wyrazfunkcjonował także w zn. «móc cośwykonać, zrobić; być zdolnym cośuczynić».D por. rozumieć, rozum, umyślnie.ISumowić się (1) [RsP] D zn. «dokonaćjakichś ustaleń w wyniku rozmowy»:Jakośm przy tem był, gdzie Sędziwoumowił sie s tem [RsP, 44, 1]. D gram.czas., psł. kon. IV -jo- | -i- ? pol. kon.III -’ę, -’isz; dk. D etym. psł. *uml˚viti sę/ *ml˚viti; ogsłow. – czes. umluviti se,stukr. umolvity | umovity, scs. uml{viti.D rozwój: psł. *uml˚viti ? stpol.*umołv´ići ? stpol. umołv´ić | umov´ić? śrpol. umóv´ić.D por. mowić, przemowić, mowa.ISumrzećumarły (3) [Kśw] D zn. «nieżywy, martwy»:Umarli są, jiż w miłości Bożejrozpaczają [Kśw II, 12, 2]. D gram. im. cz.˘przesz. czynny II, odm. złoż. D formytekstowe: umarłym C. lm. r. m. odm.złoż. D etym. im. od czas. *merti «umierać»;ogsłow. – czes. umřít, słc. umriet’,ros. umerét, chorw. umrijet, mac. umre,scs. umrěti (por. lit. mi ~ rti «umierać», łot.mi ~ rt «umierać», łac. mori «umrzeć»,hiszp. morir «umierać», stind. mórate«umiera»). D rozwój: w dobie stpol.wyraz używany także w zn. przen.«w spadku, tytułem dziedziczenia pośmierci właściciela», np.: w wyrażeniach:ot umarłej ręki, po umarłej ręce, «trupioblady (o cerze)»; formy odm. złoż. im.cz. przesz. czynnego II uległy adiektywizacjii substantywizacji.D por. śmierć.ISumyślnie (1) [Satyra] D zn. «celowo,świadomie, nieprzypadkowo»: Boumyślnie na to godzi,/ Iż sie panu źleurodzi [Satyra, 191, 13]. D gram. przysłów.D etym. pierwotnie Msc. lp. r. n. odm.prostej przym. stpol. umyślen «zamierzony,świadomy» utworzonego odczas. umyślić «postanowić, zamierzyć».BTupaść (1) [RP] D zn. «oddzielić się,odpaść»: Upadł ci jej koniec nosa,/Z oczu płynie krwawa rosa [RP, 196, 31].D gram. czas., psł. kon. II -no- | -ne- ?pol. kon. I -ę, -’esz; dk. D etym. psł.*upasti / *pasti; ogsłow. – czes. upadnout,ros. upást’, sch. ùpast, scs. upasti.D rozwój: psł. *upasti ? stpol. *upaśći? stpol., śrpol. upaść; w j. stpol. wyrazmiał szerszy zakres znaczeniowy niżobecnie: «przewrócić się», «spaść»,«rozpaść się, zwalić się», «stracić mienie»,«popełnić czyn niemoralny», «zostaćzabitym, polec», «zmniejszyć się,stracić na sile».D por. paść, II przepaść.ISupominać (2) [RsP] D zn. «domagaćsię czegoś, występować ze skargą dosądu»: Iże miał upominać (...) o ten