Wersja elektroniczna słownika (pdf)

gotow 48M. gospodzien, D. gospodna, C. gospodnu| gospodnowi, B.gospodna, N.gospodnem. Msc. gospodnie, W. gospodnie:w j. pol. nie zachowała sięforma podst. gospodź; w stpol. gospodzinoznaczał «pana» i był używanyprzede wszystkim w stosunku do Boga;w zabytkach XVI w. pojawia się takżepostać gospodyn, hospodyn pod wpływemczes. lub ukr.D por. gospodarz.JGgotow (2) [ŻB] D zn. «zdecydowany,skłonny, chętny»: otow cieśm z wamijechać, gdziekoli chcecie [ŻB I, 31, 9].D gram. przym., odm. prosta. D etym.psł. *gotov{(j}) «przygotowany» / psł.*got{ «przygotowanie»; ogsłow. – czes.hotový, ros. gotóvyj, ukr. hotóvyj, sch.gòtov, scs. gotov{ (często zestawianyz alb. dial. gat «gotowy», gatuaj «przygotowuję,gotuję»). D rozwój: psł. *gotov{? stpol. gotōv ? śrpol. gotóv; jużw j. stpol. także w zn. «skończony,wykonany, sporządzony»; w j. śrpol.formy odm. prostej wyszły z użycia,zachowały się warianty odm. złoż. gotowy,gotowa, gotowe.D por. nagotować.ISgrabić się (1) [Słota] D zn. «pchać sięku czemuś, zagarniając dla siebie»:A grabi się w misę przod,/ Iż mumiedźwno jako miod [Słota, 188, 24].D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i-? pol. kon. III -’ę, -’isz; ndk. D etym.pie. *g h rōb h - | *g h reb h -; psł. *grabiti«powodować, że coś jest zgarnięte,zagarnięte» (kauz. od *grebti); ogsłow.– czes. hrabat «grabić siano», pot.«zgarniać», ros. grábit’, ukr. hrábyty,sch. gra – biti, scs. grabiti «łupić, rabować»(por. lit. gróbti «chwytać, gwałtemzabierać», łot. grãbât iter. do grâbt«chwytać, zgarniać grabiami»). D rozwój:psł. *grabiti ? stpol. *grab´ići ?stpol., śrpol. grab´ić; zn. «łupić, grabić»w j. słow. wtórne, rozwinęło ze zn.«zgarniać».D por. grobla.WDgrobla (1) [RsP] D zn. «nasyp wzdłużlub w poprzek rzeki, stawu; wał, tama,jaz»: Jako Jaszek nie przekopał swymi syny ciesielskie groble [RsP, 45,52]. D gram. rzecz., psł. dekl. -ja- ? pol.dekl. ż. D etym. psł. *grobja / *greti(por. grześć, grzebać) +*-ja; ogsłow. –dłuż. grobla «rów, kanał», rus.-csł.groblja «grób, mogiła; rów», słoweń.grôblja «kupa kamieni». D rozwój: psł.*grobja ? stpol. grobl’a ? śrpol.grobla: w j. stpol. zdarzała się takżepostać grobia bez l epentetycznego.D por. grabić się.JGgrod (1) [KŚ] D zn. «zamek, twierdza,miejsce warowne»: Niektorzy z naszychślachcicow, gdy na grodziech przeciwnieprzyjacielom bywają położeni, odrzuciwszywszystkę sromięźliwość znamniejsządrużnością naśladując, ni podczyją chorągwią z naszej wojski stanowićsię obykli[KŚ, 124,4]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -o- ? pol. dekl. m. D etym.psł. *gord{ «miejsce ogrodzone»; ogsłow.– czes. hrad, ros.górod «miasto,gród», sch. grâd «miasto, gród», scs.grad{ «ogród». D rozwój: zach.słow.*grod{ ? stpol. grōd ? śrpol. gród,wformieMsc.lm.(na) grodziech pierw.końc. -ech (/ psł. *-ěch{), występującajeszcze w XVII w., zastąpiona końc.-ach zapożyczoną z żeńskiej dekl.samogłoskowej.D por. ogrod.JGgromada (1) [Pfl] D zn. tu we fraz. zejśćsię na gromadę «zejść się razem, zebraćsię»: Przystajali są krolowieziemscy, a książęta zeszli se się na gromadęprzeciwo Gospodnu [Pfl II, 17, 2].