Wersja elektroniczna słownika (pdf)

5do dziś jako partykuła wzmacniająca.D por. II aż.AKII aż (1) [RsK] D zn. «part. uwydatniającakres»: Tej niwie Albertus nie byłnigdy gospodzien po wkupieniu aż dotych miast [RsK, 48, 20].D zob. Iaż.AKBbabka (1) [Kgn] D zn. «akuszerka, położna»:Jozef podług obyczaju niewieściegokujeporodzeniujestcionbyłdwie babce wezwał nagotował, czsoż cijest jedne było to jimię dziano, a drugieSalomee [Kgn II, 37, 101]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -a- ? pol. dekl. ż. D etym.formacja pochodna od baba, wyrazrodzimy, bardzo stary, onomatopeiczny,powstały w wyniku niemowlęcegopodwojenia sylaby (por. mama, tata,ciocia, niania, dziadzia), pierwotnie bezściśle określonego zn., psł. *baba;ogsłow. – czes bába, ros. bába, sch.ba – ba (por. lit. bóba «stara kobieta»,niem. Bube «chłopiec», fr. bébé «dziecko»,ang. baby «dziecko»). D rozwój:w j. pol. obecny od XIV w., wieloznaczny:«matka matki i ojca», «kobietazamężna», «stara kobieta»; liczne zn.metaforyczne: «rodzaj pieczywa»,«kloc, kłoda», różne gatunki roślini zwierząt; babka to hist. formacjadem., która uległa neutralizacji, stądnowe zdrobnienia: babcia, babusia,babunia; nazwą neutralną jest teżzachowane w gwarach babka «wiejskaakuszerka, położna». Żywotnośćzachowują zn.związane z pokrewieństwem,zn. kulinarne, technicznei przyrodnicze.KDKbarzobać się (1) [RP] D zn. «lękać się,odczuwać strach»: Nie boj się dziśmojej szkoły/ Nie dam ci czyść epistoły[RP, 198, 87]. D gram. czas., psł. kon.IV -jo- | -i- ? pol. kon. III -’ę, -’isz;ndk. D etym. pie. *b h ōi- | *b h 3 i- |*b h ī- «bać się»; psł. *bojati sę; ogsłow.– czes. bát se, ros. boját’sja, sch. bojàtise, scs. bojati sę (por. lit. bijóti «baćsię», stind. bháyate «boi się»). D rozwój:psł. *bojati sę ? stpol. *bojaći śę|*bojeći śę |*baći śę ? stpol., śrpol.bojeć śę | bojać śę (wlkp., maz.) | baćśę (młp., śl.) ? npol. bać śę; pol. dial.bać śę, bojać śę, bojeć śę, bojić śę.D por. bojaźń.WDbałwan (1) [ŻB] D zn. «posąg pogańskiegobożka»: Ale nie mołw, by waszybałwanwie bogowie byli [ŻB II, 32, 24].D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. m. D etym. pochodzenie niejasne,być może jest to prastara pożyczka zewschodu, ale źródło niepewne; występujew wielu jęz. – czes. balvan, ukr.balván, mac. balvan, psł. *bal{van{(por. lit. bulvōnas, rum. bolovan, węg.bálvány). D rozwój: pierwotne zn. «posągbożka» rozszerzone następnie nazasadzie podobieństwa kształtu nainne przedmioty: «wysoko sterczącygłaz», «kloc, pień», «podłużny bloksoli», «wierzchołek wysokiej fali morskiej»;w XX w. nowe zn. «głupiec,dureń, cymbał».KDKbarzo (11) [List, Park, LA, BZ, ŻMB, RP]D zn. «w wysokim stopniu, znacznie,wielce»: Sierce me jęło barzo płakać[List, 115, 7]. A miał barzo wielki dwor[LA, 173, 13]. Iuźrzał Bog wszytko, czsożbył stworzył, a to wszytko jest barzodobre [BZ, 72, 56]. Cożeś mi go obiecowałtako barzo wiele [ŻMB, 180, 28]. Czemu siętako barzo lękasz? [RP, 196, 49]. D gram.przysłów. D etym. psł. *br˚zo «szybko,˘