Wersja elektroniczna słownika (pdf)

wojska 238wany przym., psł. dekl. -a- ? pol. dekl.ż. D etym. pie. *uei-«ścigać coś, gonić,zdążać ku czemuś»; psł. *voj}na «walka»;(pierwotny przym. psł. *voj}n{,-a, -o «związany z walką» / psł. *voj}«bój, wojsko, wojownik» z pierwotnegozn. «ściganie, gonienie» i «ten, któryściga»); ogsłow. – czes. vojna «walka,kłótnia, spór», ros. vojná «wojna,walka», bułg. vojná «wojna» (por. lit.výti, vejù «pędzić, gonić, doganiać,wić», stind. véti, váyati «ściga», stwniem.weidōn «polować»). D rozwój:w j. stpol. wyraz występował w szereguzn., m.in. «wyprawa wojenna», «obowiązeksłużby wojskowej», «bitwa,walka», «przemoc».D por. wina, wojska.IW-Gwojska (1) [KŚ] D zn. «ogół żołnierzy»:Niektorzy z naszych ślachcicow (...) nipod czyją chorągwią z naszej wojskistanowić się obykli (...), aby (...) alibowojennej strożej się uwiarowali [KŚ, 124,6]. D gram. rzecz., zsubstantywizowanyprzym., psł. dekl. -a- ? pol. dekl. ż.D etym. psł. *voj}ska pierwotnie formar. ż. rzeczownikowej odmiany przym.,*voj}sk{ r. m. «należący do wojowników»/ psł.*voj} «bój, wojsko, wojownik»;ogsłow. – czes. vojsko «wojsko»,strus. voisk{, ros. vójsko, scs.vojska, serb., chorw. vójska. D rozwój:stpol. vojska (r. ż.) | vojsko (r. n.);w j. stpol. i śrpol. także w zn. «ciżba,tłum»; przysł. i fraz. daw. Chcesz świataużyć, idź w wojsku służyć lub Ktochce biedy użyć, niech pójdzie dowojska służyć, hist. wojsko kwarciane«stałe wojsko zaciężne utrzymywanez czwartej części dochodu (kwarty)zdóbr królewskich».D por. wojna, wina.IW-Gwola (2) [Pfl, Ppuł] D zn. «upodobaniew czymś»: Ale w zakonie Bożem˘˘wola jego [Pfl I, 17, 2]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -ja- ? pol. dekl. ż. D etym.pie. *uel- | uol- «pragnąć» | «pragnienie»;wcz.psł. *volja ? pźn.psł.vol’a «wolność, wybór, pragnienie»;ogsłow. – czes. vůle «wola», ros., ukr.vóla «wola, moc, władza, wolność»,serb., chorw. vőlja (por. lit. valià«wola», stwniem. wala «wybór», niem.Wahl, stind. váraḣ «pragnienie, wybór»).D rozwój: stpol. vol’a ? śrpol.vola; w j. stpol. rzecz. wykształcił kilkazn., m.in. «samodzielna decyzja, postanowienie»,«wybór», «życzenie», «polecenie,żądanie co do postępowaniainnej osoby», «zwolnienie na pewienczas od obowiązków wobec właścicielaziemi, czyli tzw. wolnizna, oraz miejsce,gdzie takie zwolnienie obowiązuje»;to ostatnie zn. utrwalone w nazwachmiejscowych Wola, Wólka, Wolnica.D por. zwalać, zwolena.IW-Gwoł (3) [Kśw, RsP, Słota] D zn. «kastrowanysamiec krowy»: Co ukradzionGerwartowi woł, tego Staszek użytkanie ma [RsP, 45, 54]. D gram. rzecz., psł.dekl. -ŭ- ? pol. dekl. m. D formytekstowe: wołem N. lp. D etym. psł.*vol{; ogsłow. – czes. vůl, ros. vol,bułg. vol, scs. vol{. D rozwój: stpol. vōł? śrpol. vół; rzecz. do dziś zachowujew D. lp. psł. końcówkę -u.D por. wołek.IW-Gwołać (2) [ŻB] D zn. «wzywać, przywoływać»:Błażeju, wynidzi, woła cieksiążę [ŻB I, 31, 6]. D gram. czas., psł.kon. III -jo- | -je- ? pol. kon. IV -am,-asz; ndk. D etym. psł. *volati «odzywaćsię głośno ? wzywać kogoś»; ogsłow. –czes. volat, strus. volat’, scs. volati (por.łot. valoda «język, mowa»). D rozwój:psł. *volati ? stpol. *vołaći ? stpol.,śrpol. vołać; w j. stpol. funkcjonowałojeszcze daw. zn. «wydawać krzyk,˘˘