Wersja elektroniczna słownika (pdf)

95nia się»: Nie chce dobrej mowy dbać,/Ni je da drugiemu słuchać [Słota, 189, 68].D gram. rzecz., psł. dekl. -a- ? pol.dekl. ż. D etym. psł. *ml˚va; ogsłow. –czes. mluva, ukr. móva «język», bułg.mǎlvá «pogłoska, wieść», scs. ml˚va.D rozwój: psł. *ml˚va ? stpol. mołva ?stpol., śrpol. mova.D por. mowić.JGmowić, mołwić (17) [Kśw, Pfl, RP,Ppuł] D zn. «rzec, powiadać»: I ski do króla Ezechyjasza[Kśw I, 10, 1]. Tegdy mołwić będziek nim w gniewie swojem [Pfl II, 17, 5].D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i- ?pol. kon. III -’ę, -’isz; ndk. D formytekstowe: mow tr. rozk. lp. 2. os.D etym. pie. *mel- | *mol- | *ml˚-;psł. *ml˚viti – prawdopodobnie wyrazdźwkn. «wydawać różne odgłosy: brzęczeć,mruczeć (o zwierzętach), krzyczeć,hałasować (o ludziach)»; ogsłow.– słc. mluvit’, ros. mólvit’, słoweń. dial.mólviti «mówić niewyraźnie, gderać,głośno dźwięczeć, gruchać (o gołębiach)»,scs. ml{viti «huczeć, szumieć,powodować wzburzenie, burzyć się».D rozwój: psł. *ml˚viti ? stpol. *mōłv´ići? mōłv´ić | mōv´ić ? śrpol. móv´ić ?npol. muv´ić.D por. mowa, przemowić.APmścić (1) [Tęcz] D zn. «wymierzaćkarę, brać odwet, wywierać zemstę»:Jaki to syn ślachetny Andrzeja Tęczyńskiego,/Żeć on mści gorąco oćsaswego [Tęcz, 194, 25]. D gram. czas., psł.kon. IV -jo- | -i- ? pol. kon. III-’ę, -’isz; ndk. D etym. psł. *m}stiti(/ rzecz. *m}st} «wzajemna zapłata»,dekl. -i- tematowa r. ż.; ogsłow. – czes.msta, pomsta, słc. (po)msta, ros. mest’,bułg. mǎst, scs. m}st}); ogsłow. – czes.mstít, ros. mstit’, ukr. mstýty, scs.m}stiti. D rozwój: psł. *m}stiti ? stpol.mysz*mśćići ? stpol., śrpol. mścić; polskikontynuant deklinacyjny podstawypsł.: (po)msta, (ze)msta.D por. pomścić.APmusieć (3) [Słota, RP] D zn. «miećobowiązek coś zrobić, być zniewolonymdo czegoś»: Każdy w jej szkolebyć musi [RP, 195, 14]. D gram. czas., pol.kon. III -’ę, -’isz. D formy tekstowe:muszą lm. 3. os. D etym. stpol. zap.z niem. Muss, müssen, messen; analogicznezapożyczenie w głuż. musyć,dłuż. musyś, czes. musit, słc. musiet’,ros. músit’, ukr. músyty, błr. músic’.D rozwój: notowany od XIV w.; możliwepolskie pośrednictwo zapożyczeniaw innych j. słow.APmy (30) [B, Kśw, Pfl, RsK, Kgn, Słota, List,KŚ, Ppuł] D zn. «zaim. rzeczowny osobowy»:A takież my zdrzućmy z siebiestarą skorę, toć jest stare grzechy [KgnVI, 40, 14]. D gram. M. lm. zaim. w M. lp.ja (/ psł. *jaz{). D etym. pie.*m-e-s;psł. *my; wyraz ogsłow. – czes. my, ros.my, bułg. mi, scs. my. D formy tekstowe:nas D., B. lm., nam C. lm., nama N.lpdw. D rozwój: psł. *my ? stpol. my;cechą pol.sąwtórne użycia form lm.w znaczeniu lp., tzw. pluralis maiestaticus,np.: my, król; N. lpdw. namawyszedł z użycia w j. liter. w ciąguXVII w.; spotykany w gwarach przeważniew znaczeniu lm.; w psł. funkcjęB. lm. pełniła forma *ny (poświadczonatylko raz w Kgn), zastąpiona przezD. lm. *nas{.D por. ja.JGmysz (1) [RP] D zn. «niewielki gryzońo smukłym ciele barwy szarej lub brunatnej»:Rzucęć się jak kot na myszy,/Aż twe sirce ciężko wdyszy [RP, 197, 65].D gram. rzecz., psł. dekl. -i- ? pol. dekl.ż. D etym. pie. *mūs-i-s; psł. *myš};