Wersja elektroniczna słownika (pdf)

259może jeszcze w zn. «dobro, szczęście»lub już w zn. religijnym «Pan, Bóg»;zach.słow. – głuż. zbóżny «błogi, szczęśliwy»,czes. zbožný «pobożny, religijny».D rozwój:byćmoże stpol. zbożny «żyjącyzgodnie z nakazami religijnymi» powstałow opozycji do bez-bożny jako terminchrześcijański i jest bohemizmem;formę zbożny wyparła postać pobożny.D por. Bóg, zboże.HKzbyć (1) [Słota] D zn. «uwolnić się odczegoś, pozbyć się czegoś»: Z jutrawiesioł nikt nie będzie,/ Aliż gdy zastołem siędzie,/ Toż wszego myśleniazbędzie [Słota, 188, 16]. D gram. czas., psł.kon. I -o- | -e- ? stpol. kon. I -ę, -’esz;dk. D etym. pie. *bhū-; psł. *j}z-byti«pozbyć się»; ogsłow. – czes. zbýt, ukr.zbúty, pozbútysia, ros. izbýt’, sbyt’ «pozbyćsię, sprzedać», sch. izbívati «niezjawiać się, być nieobecnym», scs.izbyti, izbo¸do¸ «zbywać, obfitować».D rozwój: pierwotnie przeciwstawnezn. «pozbyć, wyzbyć się czegoś» i «pozostać,zostać jako nadwyżka» specjalizujesię w kierunku «pozbyć się nadmiaru,sprzedać» i«potraktowaćkogośw sposób zdawkowy, wymijający», z koleizn. «uwolnić się od czegoś» wyrażasię formą z przedrostkiem pozbyć sięD por. być.ZGzdać się (1) [Satyra] D zn. «wydawaćsię»: Bo sie zda jako pra wołek,/Aleć jest chytrzy pachołek [Satyra, 191,25]. D gram. czas., psł. kon. V atem. ?stpol. kon. IV atem.; dk. D etym. pie.*dō-; psł. *da-d-ti ? *dati z przedrostkiem*j}z-; ogsłow. – czes. zdát se,słc. zdat’ sa, ukr. zdátysia «zdać się,poddać się», ros. sdát’sia «poddać się»,scs. dati, dam}, dasi «dać». D rozwój:psł. *j}z-dati sę ? stpol. *izdaći śę ?stpol., śrpol. zdać śę.D por. dać.ZGzdrowyzdarzyć się (1) [Ppuł] D zn. «udać się,poszczęścić się»: A list jego nie spadniei wszystko, cokoli uczyni, zdarzy sie[Ppuł I, 52, 4]. D gram. czas., psł. kon. IV-jo- | -i- ? stpol. kon. III -’ę, -’isz; dk.D etym. psł. *dariti «dać, dawać w darze,obdarzać kogoś czymś», zach.słow.*s{dariti – dłuż. zdariś se, czes. zdařitse, słc. zdarit’ sa. D rozwój: zach.słow.*s{dariti sę ? stpol. *sdař´ići śę ?stpol., śrpol. zdařyć śę.D por. darować.ZGzdradźca (1) [RP] D zn. «ten, ktooszukuje, postępuje podstępnie, człowieknieuczciwy, nierzetelny»: A tenWaltko radźsa, ten niewierny zdradźsa[Tęcz, 194, 20]. D gram. rzecz., pol. dekl.m. D etym. rzecz. od czas. z(d)radzić(-d- wstawne); kalka śrwniem. ver--roten «zepsuć złą radą, zdradzić»;wyraz zach.słow. – czes. zdrádce, słc.zradca. D rozwój: stpol. *zrad’c’a ?stpol. zdraćća | zdraŹ ca | zdraćsa |zdrajca.D por. rada, radzić, radźsa.IW-Gzdrowie (1) [ŻB] D zn. «dobre samopoczucie»:Od jegoż dotknienia dzieciępełne zdrowie wzięło [ŻB I, 31, 15].D gram. rzecz., psł. dekl. -jo- ? pol.dekl. n. D etym. psł. *s{-dorv-}je «zdrowie»,rzecz. od przym. psł. *s{dorv{;ogsłow. – czes. zdraví, ros. zdoróve,ukr. zdoróvja, mac. zdravje, bułg.zdráve.D por. zdrowy, pozdrowić.IW-Gzdrowy (2) [ŻB, RP] D zn. «zdrowy: niechory,sprawny fizycznie»: Czemu siętako barzo lękasz?/ Wrzekomoś zdrow,a żdy stękasz! [RP 196, 50]. I puścił jicała i zdrowa onej niewieście [ŻB 31, 19].D gram. przym., odm. prosta D etym.pie. złożenie *sŭ-deruo- «z dobregodrzewa» (sŭ- «dobry», *deru «drewno,