Wersja elektroniczna słownika (pdf)

157priepast’, ros. própast’, sch. pro – pāst, scs.propast}. D rozwój: psł. *propast} ?stpol. př´epaść ? stpol., śrpol. přepaść;w j. stpol. i śrpol. prefiks pro- (/ psł.*pro-) pod wpływem czes. wypieranyprzez prze- (/ psł. *per-), por. stpol.przeto, ukr. proté (/ psł. *proto);w j. ogpol. występuje oboczność formM., B., W. lm. przepaści | przepaście;końc. -i pierw., właściwa rzecz. r. ż.spłg.; od XVI w. pojawia się końc. -e,przeniesiona z M. lm. rzecz. ja-tematowych.D por. prze, paść.JGI przepaść (1) [Słota] D zn. «zginąć;zostać straconym, unicestwionym»:Boć jest korona csna pani;/ Przepaśćby mu, kto ją gani [Słota, 190, 100].D gram. czas., psł. kon. II -no- | -ne-? pol. kon. I -ę, -’esz; dk. D etym. psł.*propasti |*perpasti / *pasti; ogsłow.– czes. propadnout, słc. prepadnút’, ros.propást’, ukr. perepásti, sch. prepasti |propasti, scs. propast}. D rozwój: przedpol.*prepasti ? stpol. *př´epaśći ?stpol., śrpol. přepaść.D por. paść.ISprzepowiadaćprzepowiadaję (2) [Pfl, Ppuł] D zn.«mówiąc, głosząc; prorokując»: Ale japostawion jeśm krol od niego na Syjongorze świętej jego, przepowiadaję kaźńjego [Pfl II, 17, 10]. D gram. im. cz. ter.czynny, odm. prosta. D formy tekstowe:przepowiadając im. cz. ter. B. lp. r. m.,odm. prosta. D etym. wyraz o geneziepsł., utworzony od czas. *povědati;w j. słow. tworzony za pomocą przyr.*per- (? *pre-) lub *pro-, por. czes.předpovídat, sch. prepòvijedati | propòvijedati,słoweń. prěpovédati, scs. propovědati.D rozwój: już w j. stpol. formyodm. prostej (przepowiadaję) zanikły,z wyjątkiem B. r. m. (przepowiadając),prześpiećktóry uległ adwerbizacji; formy odm.złożonej (przepowiadający) przekształciłysię w j. śrpol. w im. przym. czynny.D por. powiedanie, wypowiadać.ISprzepowiadając zob. przepowiadać.ISprzepowiadaję zob. przepowiadać.ISprzestajać (1) [ŻB] D zn. «przerywaćjakąś czynność»: Teda tę całą drogękazania nie przestajał, a cuda wielikaczynił [ŻB I, 31, 10]. D gram. czas., psł.kon. III -jo- | -je- ? pol. kon. II -’ę,-’esz; ndk. D etym. psł. *perstajati /*stajati; znany w innych j. słow. – ros.pot. perestoját’ «przeczekać», sch. prestajati(stàjati), scs. prestajati. D rozwój:wyraz wyszedł z użycia w XVI w., jegomiejsce zajął czas. przestawać.D por. stać, stajać.ISprześpieć (1) [Pfl] D zn. «udać się,poszczęścić się, osiągnąć powodzenie»:A list jego nie spadnie i wszystkoczskoli uczyni, prześpieje [Pfl I, 17, 8].D gram. czas., psł. kon. III -jo- | -je- ?pol. kon. II -’ę, -’esz; dk. D etym. pie.*spe- «udawać się, dobrze rosnąć»; psł.*perspěti | *prospěti / psł. *spěti«udawać się ? rozwijać się, podążać? spieszyć się»; ogsłow. (w innychj. słow. z przedr. pro- lub pre-) – czes.prospěti «przydać się, przynieść korzyść,poskutkować», słc. prospiet’«przydać się», ros. perespét’, scs. prespěti(por. lit. spéti «zdążyć, odgadywać»,łot. sp ~ et «móc, być w stanie», łac.spatium «przestwór», stind. sphā´yati«tyje, dobrze rośnie», stniem. spuot«powodzenie», niem. sich sputen «spieszyćsię»). D rozwój: przedpol. *prespěti? stpol. př´esṕeći ? stpol., śrpol.přeśṕeć; wyraz częsty w XIV i XV w.,wj.śrpol. wychodzi z użycia.D por. prześpiewać.IS