Wersja elektroniczna słownika (pdf)

229wiciężstwo (1) [Kśw] D zn. «zwycięstwo»:jeła wiciężstwoodzirżeli [Kśw I, 10, 10]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -o- ? pol. dekl. n. D etym.psł. *vitęg-}stvo ? psł. *vitęž}stvo;formacja współrdzenna z psł. *vitęZ}(/ *vitęg{) «bohater, zwycięzca», tj.psł. pożyczką germ. viking; ogsłow. –czes. vítez «zwycięzca», słc. vitaz «zwycięzca»,głuż. vićaz «wasal», ros. vítjaz«rycerz», słoweń., serb., chorw. vitez(por. stislandz. vīkingr «wiking»). D rozwój:stpol. v´ićąž´stvo ? stpol. v´ićąš´stvo? stpol. vićąsstvo ? śrpol. (z)vyćęstvo;niezachowanie się w j. pol. rzecz.wiciądz, liczne przeobrażenia fonetycznewyrazu, powstanie węzła morfologicznegosprzyjały jego leksykalizacji;etym. spokrewniony witeź «rycerz» topóźniejsze zap. z j. wsch.słow.IW-Gwić (1) [Satyra] D zn. «kółko żelaznelub skręcone z gałęzi, służące do połączeniagrządziela pługa z kółkiem»:Żelazną wić doma słoży,/ A drzewianąna pług włoży [Satyra, 191, 9]. D gram.rzecz., psł. dekl. -i- ? pol. dekl. ż.D etym. pie. *uei- «skręcać, splatać»;psł. *vit} «to, co się zwija, skręca,plecionka»; ogsłow. – głuż. wić «kołowrotek»,witka «wić», dłuż. witka,witwa «wić», ros. vit’ «plecionka»,vitók «zwój», serb., chorw. vı – tica |vı – tica «kędzior, warkocz» (por lit. vytı – s«rózga», łot. vītis «rózga», łac. vitis«winna latorośl»). D rozwój: stpol. *v´it’? stpol. v´ić; w j. stpol. rzecz. wić miałzn. «winorośl, witka, gałązka» orazprzen. «rodzaj powrozu ze skręconychgałązek»; w lm. wici «znak zarządzającypogotowie wojenne» – w dawnejPolsce łozowe witki lub pęki powrozówrozsyłano do rycerzy jako wezwaniedo stawienia się na wyprawęwojenną.IW-G˘˘widomy zob. widzieć.widząc zob. widzieć.widzieć (19) [Kśw, Kgn, Słota, ŻB, BZ,ŻMB, RP] D zn. «dostrzegać, zauważać»:Widźcie wielikie Syna Bożegoprzyjaźni [Kśw IV, 12, 10]. I widział Bog,iże jest dobrze [BZ, 71, 14]. D gram. czas.,psł. kon. IV -jo- | -i- ? pol. kon. III-’ę, -’isz; ndk. D formy tekstowe: widzącz. ter. lm. 3. os.; widziech aoryst lp.1. os.; widomych im. cz. ter. bierny D.lm. r. m., odm. złoż.; widząc im. cz. ter.czynny B. lp. r. m., odm. prosta.D etym. pie. *ueid- |*uoid- |*uid-«widzieć, wiedzieć»; psł. *viděti /*vid{ «to, co widać ? wygląd zewnętrzny,powierzchowność»; ogsłow.– czes. vidět, słc. vidiet’, ros. vidét’, ukr.vydíty, sch. vı – djeti, bułg. vidia, scs. viděti(por. lit. veizdēti, łot. viedēt, łac. vidēre,stind. vēdo «wzgląd»). D rozwój: psł.*viděti ? stpol. *v´iŹeći ? stpol. v´iŹeć| v´iŹić (-eć ? -ić pod wpływem czas.typu mylić) ? śrpol. v´iŹeć; im. cz. ter.bierny (widomy) uległ w j. śrpol. adiektywizacjii znaczy «dający się widzieć;widzialny, jawny», np. widome ślady;B. im. cz. ter. czynny (widząc) przeszedłw im. przysłów. współ.D por. nawiedzić, wiedzieć.ISwieczny (4) [Kśw, ŻB] D zn. «niemającykońca, ciągły»: Wiecznemu ogniu przesądzenibędą [ŻB II, 32, 1]. Jidzie tobiekrol zbawiciel, iżby nas ot wieczne˘˘˘˘wiecznyśmirci zbawił [Kśw IV, 12, 1]. D gram.przym., odm. złoż. D formy tekstowe:wiecznego D. lp. r. m., wieczne D. lp.r. ż. D etym. psł. *věč}n{(j}) (/wcz.psł. *věk}n{(j})) / *věk{; ogsłow.– czes. věčný, słc. večný, ros. večnyj,ukr. vičnyj, bułg. i mac. večen, scs.věč}n{.D por. wiek, wiekuji.HK˘ISIS