Wersja elektroniczna słownika (pdf)

193«wstyd», m.in. sromięźliwy, sromięźliwość,sromocić się; współcześnie funkcjonująjeszcze wyrazy sromotny «przynoszącywstyd, hańbę», sromotniei srom «zewnętrzne narządy płciowesamic ssaków».JGssąd zob. II sąd.JGstać (12) [Kśw, Pfl, RsP, RsK, Słota, KŚ,Tęcz, RP, Satyra, Ppuł] D zn. 1. «zajmowaćpozycję pionową, stać na nogach»:Stoji na roli w lemiesz klekce [Satyra,191, 17]. 2. «być postawionym, umieszczonymw jakimś miejscu»: Błogosławionymąż, jen jest nie szedł poradzie niemiłościwych, i na drodzegrzesznych nie stał jest [Pfl I, 17, 1].3. «być, przebywać gdzieś, znajdowaćsię»: Ustawiamy, aby rycerz każdyalibo prosty panosza pod pewną podniesionąchorągwią na jej stanie stał[KŚ, 124, 12]. 4. «występować na piśmie,znajdować się w księdze»: Eż Dobkonie był gospodarzem, ani w trzymaniudziedziny Dulębianki nigdy, tako jakona przywileju stoji [RsK, 48, 5]. 5. «polegaćna czymś»: Boć paniami stoji wesele,/Jego jest na świecie wiele [Słota,190, 85]. 6. «kosztować, być wartym»:Jako ten skot, czso mi ręczył Prędota,ten stał za sześć grzywien [RsP, 45, 25].D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i- ?pol. kon. III -’ę, -’isz; ndk. D formytekstowe: stoję cz. ter. lp. 1. os., stojąlm. 3. os.; stało cz. przesz. lp. 3. os.r. n., stały lm. 3. os.; jeść stała cz.przesz. złoż. lp. 3. os. r. ż. D etym. pie.*st3 -ie- | st3-io-; psł. *stojati, *stojo¸«stać, nie ruszać się»; ogsłow. – czes.stát «stać, kosztować», ros. stoját’, sch.stòjati, scs. stojati. D rozwój: psł. *stojati? stpol. *stojaći ? stpol., śrpol.stać; formy nieściągnięte czas. zachowanew części gwar północnopolskich.˘˘stajaćD por. dostać (się), dostatek, stadło,stajać, stan, stawiać, stawić, ustawiać,wstać, wstanie.WDstać się (11) [BZ] D zn. «o woli Bożej –zdarzyć się, spełnić się, dokonać się»:I stało sie jest tako. I nazwał Bogstworzenie niebem, i stał sie wieczor,a z jutra dzień drugi [BZ, 71, 10]. D gram.czas., psł. kon. II -no- | -ne- ? pol.kon. I -ę, -’esz; dk. D etym. pie. *stā-;psł. *stati, *stano¸ «stanąć, zatrzymaćsię, podnieść się»; ogsłow. – stczes.státi sě «zdarzyć się», czes. stát se«zostać kimś; stać się; zdarzyć się»,strus. statisja, ros. stat’ «stać się; zacząć;zatrzymać; kosztować», sch. sta – ti,scs. stati (rzadkie) (por. łac. stāre, lit.stóti, stwniem. stên). D rozwój: psł.*stati sę ? stpol. *staći śę ? stpol.,śrpol. stać śę; beznosówkowe sie poczas. to cecha regionalna, charakterystycznadla zabytków młp.; w tłum. BZstało sie jest tako odpowiada łac.factum est ita.D por. stać.WDstadło (3) [Kśw] D zn. «stan, sposóbżycia, zewnętrzne i wewnętrzne warunkiżycia»: Otbądź, prawi, stadłagrzesznego, pośpiej się w lbrego [Kśw II, 11, 6]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -o- ? pol. dekl. n. D formytekstowe: (w) stadle Msc. lp. D etym.psł. *stadlo / *stati «stać» + *-dlo.D rozwój: psł. *stadlo ? stpol. stadlo ?śrpol. stadło; wyraz miał w j. stpol.zarówno ogólne zn. «związek», jaki odcień wyspecjalizowany «para zwierząt,samiec z samicą»; refleksem tegowłaśnie użycia jest zachowany dziśw j. pol. fraz. stadło małżeńskie.D por. stać.JGstajać (2) [Kgn, Słota] D zn. 1. «znajdowaćsię, być»: Pod jimżeć domem skoti osłowie sąć oni byli pod nm stajali