Wersja elektroniczna słownika (pdf)

175przed spłg. tylnojęzykową – przegłosnieregularny).WDruchać (się) (2) [BZ] D zn. «poruszaćsię»: Panujcie (...) wszemu stworzeniu,jeż to się rucha na ziemi [BZ, 72, 49].D gram. czas., psł. kon. III -jo- | -je- ?pol. kon. IV -am, -asz; ndk. D formytekstowe: ruchającą im. cz. ter. czynnyB. lp. r. ż., odm. złoż. D etym. wyrazpozostaje w związku ze słowem ruch;psł. *ruXati sę (iter. do *rušiti sę); por.ukr. rúchaty «ruszać, przesuwać; wprawiaćw ruch». D rozwój: dziś wulgaryzm;rdzeń zachowany w wyrazach:ruch, ruchomy, (nie)ruchomości, dawneruchawka «pospolite ruszenie»;formy odm. złoż. im.wj.śrpol. przekształcająsię w im. przym. czynny.D por. ruszać (się).WDruchający zob. ruchać (się).WDrucho (1) [RsP] D zn. «szata, suknia,odzież»: Jako Janek ślubił Biejatce daćrucha za dziesięć grzywien [RsP, 45, 36].D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. n. D etym. niejasna, praw. rzecz.utworzony od ruch, ruszyć; ogsłow. –stczes. rúcho, słc. rúcho, sch. ruho, scs.rucho. D rozwój: wyraz powszechnyw XV w., występujący także w postaciruchno; na początku XVI w. ginie,poświadczony jedynie derywat ruszka«zasłona (podwika)».D por. ruszać (się).JGruszać (się) (2) [Słota, BZ] D zn.1. «poruszać się»: I rzekł [Bog]: uczyńmyczłowieka (...) aby panował (...)wszemu uczynieniu trwającemu, jeż tosię rusza po ziemi [BZ, 72, 44]. 2. «niepokoić,nagabywać, dotykać»: Iż jimo czci powiedają,/ Przy tem mnogiegoruszają [Słota, 189, 65]. D gram. czas., psł.kon. III -jo- | -je- ? pol. kon. IV -am,-asz; ndk. D etym. iter. do ruszyć się;psł. *rušiti (sę) «wprawiać w ruch, popychać;poruszać; poruszając, zwalać»/ *ruXi- / pie. *rous-ī-; ogsłow. –czes. rušit «naruszać coś; zniszczyć; niepokoić»,słc. rúšat’ (sa), ros. rúšit’ «łamać,niszczyć, rujnować», ukr. rušáty,sch. ru – šiti «niszczyć, burzyć, rujnować;obcinać (przy egzaminie)», ru – šiti se«upadać, staczać», scs. rušiti «burzyć,niszczyć, łamać» (por. lit. ra usti ~ «ryć,grzebać, kopać», niem. Rausch «napad»).D rozwój: w zn. «poruszać się»czas. ruszać się zastąpił w dobie npol.ruchać się; obie formy występują wBZ.D por. ruchać (się), rucho.WDryba (2) [BZ] D zn. «zwierzę żyjącew wodzie, oddychające skrzelami,o kończynach w postaci płetw»: Rośćciea płodźcie się, a napełnicie ziemię,a osiągnicie ją sobie, a panujcie rybammorskim i ptastwu [BZ, 72, 48].D gram. rzecz., psł. dekl. -a- ? pol.dekl. ż. D etym. psł. *ryba «pstra;pierw. o pstrych, łososiowych rybach»;ogsłow. – czes. ryba, błr. rýba, bułg.riba, scs. ryba.D por. rybi, rybny.JGrybi (1) [ŻB] D zn. «należący do ryby»:Jemuż synowi kość rybia w gardleuwięzła [ŻB I, 31, 12]. D gram. przym.,odm. złoż. D etym. psł. *ryb}(j}) /*ryba; ogsłow. – czes. rybí, ros. rýbij,sch. rı – bljī.D por. ryba, rybny.ISrybny (1) [BZ] D zn. «związany z rybami,dotyczący ryb»: Wspłodźcie wodyz siebie płod rybny [BZ, 71, 29]. D gram.przym., odm. złoż. D etym. psł. *ryb}-n{(j}) / *ryba; ogsłow. – czes. rybný,ros. rýbnyj, sch. ribnjí. D rozwój: psł.*ryb}n{j} ? stpol. *ryb’ny ? śrpol.rybny.D por. ryba, rybi.IS˘rybny