Wersja elektroniczna słownika (pdf)

dziś 40iżby grzecha ostał, swojich grzechowsirdecznie żałował i z świętą cyrekwiądzińsia zawołał [Kśw IV, 12, 19]. Nie bojsię dziś mojej szkoły/ Nie dam ci czyśćepistoły [RP, 198, 87]. D gram. przysłów.D etym. psł. *d}n}s’a / *d}n} +*s’a(D. lp. zaimka *s}); ogsłow. – czes.dnes, głuż. dźens, dłuż. źens, strus.dnes’, sch. dànas, scs. d}n}s}. D rozwój:w stpol. uproszczenie dzińsia ? dzisia? dziś, następnie na wzór innychprzysłów. wczora ? wczoraj, tuta ?tutaj pojawia się wśrpol. dzisiaj.D por. dzień.BTdziś zob. dzisia.BTdziwno (1) [RP] D zn. «w osobliwysposób»: Kogokoli śmierć udusi,/ Każdyw jej szkole być musi;/ Dziwno sięswym żakom stawi,/ Każdego żywotazbawi [RP, 195, 15]. D gram. przysłów.D etym. psł. *div}no, pierwotnie M., B.lp. r. n. odm. prostej psł. przym.*div}n{; ogsłow. – czes. divno, głuż.dźiwno, dłuż. źiwno, ros. divno, sch.dıvno, scs. div}no. D rozwój: w okresieśrpol. zastąpione formą dziwnie, pierwotnieMsc. lp. r. n. odm. prostej psł.przym. *div}n{.D por. dziwny.BTdziwny (1) [List] D zn. «cudowny;niezwykły, osobliwy»: Dziwne rzeczy,w miłości będąc, poczęły się miedzynama [List, 114, 9]. D gram. przym., odm.złoż. D etym. pie. *dei- |*di- «jaśnieć,lśnić» ? *diuo- «jaśniejący, piękny»;psł. *div}n{(j}) «godny widzenia, podziwu»/ *diviti «patrzeć z podziwem,wprawiać w podziw» / *div{ «zachwycający,niezwykły»; ogsłow. –czes. divný, głuż. dźiwny, ros. dívnyj,˘˘˘ukr. dývnyj, sch. dıvan «cudowny, prześliczny»,scs. div}n{ (por. stind. dīvah,grec. d ıos ~ «niebiański, boski», łac. dīus«boski»). D rozwój: psł. *div}n{j} ?˘stpol. *Z´iv’ny ? stpol., śrpol. Z´ivny;w j. stpol. wyraz występował takżew zn. «godny widzenia», «dziki».D por. dziwno.ISdźwirze (1) [Słota] D zn. «otwór wejściowy,zasłona (drewniana lub inna)otworu»: Mnogi jeszcze przed dźwirzmibędzie,/ Cso na jego miasto siędzie[Słota, 189, 43]. D gram. rzecz. blp. D etym.pie. *dhwer-, psł. *dv}r} (r. ż. lp.), dv}ri(lm.); ogsłow. – czes. dveře, ukr. dvéri,słoweń. dúri, scs. dv}r}. D rozwój:w j. stpol. od XIV w. drzwi, odXVw.też dźwirze, od XVI w. dźwierze:w wyrazie drzwi przeprowadzona metatezapsł. *dv}ri ? stpol. *dvř´i ? dř´v´i;w wyrazie dźwirze nieregularny rozwójjeru } ? i.JGEepistoła (1) [RP] D zn. «list»: Nie bojsię dziś mojej szkoły/ Nie dam ci czyśćepistoły [RP, 198, 88]. D gram. rzecz., pol.dekl. ż. D etym. zap. łac. epistola «list»;por. błr. epistala «długi, zazwyczajnudny list», sch. èpistola «list, zazwyczajdługi i wierszowany». D rozwój:w wyrazie dokonała się degradacja zn.;w j. stpol. epistoła była synonimemlistu, ale oznaczała list ważny, dotyczącyspraw publicznych, religijnych,mający wartość literacką; ta cecha zn.stała się punktem wyjścia użyć ironicznych,na oznaczenie listu przydługiegoi nudnego.JGeż, eże (11) [RsK, RP] D zn. «spójnikwprowadzający zdania»: 1. «dopełnieniowe– że»: Jako prawie wiemyiświadczymy, eż Dobko nie był gospodarzem[RsK, 48, 4]. Jakusz ręczył za