Wersja elektroniczna słownika (pdf)

7biskup (1) [Kgn] D zn. «wyższy rangąkapłan»: Tedy więc biskupowie te tojiste ziemie są się oni byli sjachali[Kgn VI, 40, 20]. D gram. rzecz., pol. dekl.m. D etym. średniowieczna pożyczkastczes. biskup / stwniem. biskof /łac. episcopus / grec. episcopos «nadzorca»;w j. stpol. występowały takżeformy: biskop, piskop, biskupia. D rozwój:pierw. ogólne zn. «dostojnikkościelny», następnie «duchowny katolickimający najwyższy stopień święceń,zwykle zarządzający diecezją»;por. daw. przysł.: Z księdza bywabiskup; Kardynał nie biskup, kasztelannie wojewoda oraz terminy: biskuppolowy «stojący na czele duchowieństwakatolickiego w wojsku», biskuprzymski «papież».KDKblady (2) [RP] D zn. «niemający rumieńców;mizerny»: Chuda, blada,żołte lice,/ Łszczy się jako miednica[RP, 196, 29]. D gram. przym., odm.prosta | złoż. D formy tekstowe: bladyB. lp. r. m. odm. złoż. D etym. pie.*blaid- «blady, bezbarwny»; psł.*blěd{(j}) «o barwie nienasyconej,mało intensywnej, zbliżonej do białej»;ogsłow. – czas. bledý «blady; przen.niewyraźny, lichy», ros. daw. blédyj, ros.dial. bledój «blady», sch. blı – jed «blady»,scs. blěd{ (por. lit. bla ~ ıvas «blady,bezbarwny; niebieski», stang. blāt «blady»).D rozwój: psł.*blěd{j} ? stpol.,śrpol. blady; w dobie stpol. przym.funkcjonował także w zn. «słaby, chory,niedołężny».ISbłędny (1) [Kśw] D zn. «grzeszny»: w błędnem stadle leżeli [Kśw II,11, 32]. D gram. przym., odm. złoż.D etym. psł. *blo¸d}n{(j}) «błąkającysię, zabłąkany» / *blo¸diti «błądzić»;ogsłow. – czes. bludný «zawierającybłąd; mylny; heretycki», ros. blúdnyj,˘ukr. blúdnyj «zbłąkany, mylny», sch.bludan «sprośny, wszeteczny, błędny(syn)» (por. lit. blȩ ~ stis | bl ~ ı¸sti «stawaćsię mętnym», łot. blenst | blenzt «słabowidzieć», stwniem. blint, niem. blind«ślepy, ciemny», ang. blind «niewidomy»).D rozwój:psł.*blo¸d}n{j} ? stpol.*bło¸d’ny ? stpol., śrpol. błędny; pierwotnezn. «związany z błądzeniem;błąkający się» uległo rozszerzeniu,w j. stpol. przym. funkcjonował w zn.«grzeszny», «fałszywy», «obłąkany»,«wprowadzający w błąd (o drogach)»,«zabłąkany, błąkający się».ISbłogosławićbłogosławiony (4) [Pfl, Ppuł] D zn.«szczęśliwy w Bogu, miły Bogu»: Błogosławionymąż, jen jest nie szedł po radzieniemiłościwych [Pfl I, 17, 1]. D gram. im. cz.przesz. bierny, odm. złoż. D etym. odczas. błogosławić, ze stczes. blahoslaviti(/ scs. blagosloviti, kalka z grec. eulogeın ~ dosł. «dobrze mówić») – terminreligijny, występuje i w innych j. słow.,por. ros. blagoslovít’, sch. blagoslòviti.D rozwój: w stpol. też w zn. «uwielbiony,pełen chwały», w tekstach religijnychjest odpowiednikiem łac. beatus, benedictus(może pod wpływem czes. blahoslovény);dziś też wużyciu rzeczownikowymw zn. «osoba zmarła, beatyfikowanaprzez papieża»; fraz. być w błogosławionymstanie «być w ciąży»; im. w j. śrpol.ulega adiektywizacji.WDbłogosławiony zob. błogosławić.WDbo, boć (24) [Kśw, Pfl, RsP, Słota, Park,ŻMB, RP, Satyra, Ppuł] D zn. «ponieważzatem»: A pogani śmirć podjęli, boni są nam na otwadzenienaszego nieumienia [Kśw, 10, 11]. Czsopozwał Jakub miedzy mną a miedzyBodzechną, to pozwał po prawie,bośmy to sądzili [RsP, 45, 32]. Pożałujmię stary, młody,/ Boć mi przyszły˘bo