Wersja elektroniczna słownika (pdf)

201rać», chorw. dial. czak. šùkat «zachęcać,poduszczać do czegoś»). D rozwój: wyrazszukać zastąpił wcześniejsze *iskać (którepierwotnie znaczyło «szukać» i zawęziłozn. do «szukać pasożytów»); z odmianyprostej im. cz. ter. czynnegoprzetrwała do dzisiaj tylko forma szukając(dawny B. lp. r. m.), która przekształciłasię w j. śrpol. w im. przysłów.współ., w wypowiedzeniach wyraża czynnośćwspółczesną z czynnością zd. nadrzędnego.WDszukaję zob. szukać.WDszyrmica (1) [KŚ] D zn. «bitwa, potyczka»:Iżby w przypadzeniu potrzebiznybojowania a szyrmice z nieprzyjacielmiumiał miestce wziąć pewne kuobronie swej chorągwie [KŚ, 124, 13].D gram. rzecz., pol. dekl. ż. D etym.derywat utworzony suf. -ica od czas.szyrmować (/ zap. niem. schirmen«fechtować, wyprawiać paraty, tj. sztukiszermierskie»). D rozwój: dziś tensam rdzeń w wyrazach szermować,szermierka, szermierz, szermierczy.JGŚwe stpol. śl- ? śrpol. szl-; przym.szlachetny, początkowo «związany zeszlachtą, odnoszący się, należący doszlachty», stracił to znaczenie, zyskałnatomiast znaczenie przenośne «postępującychwalebnie, prawy, godnyczci i uznania»; znaczenie relacyjnewyraża dziś przym. szlachecki.D por. ślachcic.HKślachcic (1) [KŚ] D zn. «człowiek należącydo wyższej warstwy społecznej,szlachty, wywodzącej się ze stanurycerskiego w społeczeństwie feudalnym»:Niektorzy z naszych ślachcicow,gdy na grodziech przeciw nieprzyjacielombywają położeni, odrzuciwszywszystkę sromięźliwość z namniejsządrużnością naśladując, ni pod czyjąchorągwią z naszej wojski stanowić sięobykli [KŚ, 124, 3]. D gram. rzecz., pol.dekl. m. D etym. zap. czes. šlechta /stniem. slahta (dziś niem. Geschlecht«ród, pokolenie»); por. dłuż. šlachta,słc. šl’achta, z pol. ros. šl’áchta «o polskiejszlachcie». D rozwój: notowanyw pol. od XIV w., także w postaciślachta (niem. s i sch zastępowanew pol. przez sz lub ś, dodatkowomiękkiej wymowie sprzyjało sąsiedztwopierw. miękkiego l); pierw. rzecz.zbior., gramatycznie r. ż., występującytylko w lp., por. ta szlachta walczyła;jednak bardzo wcześnie pojawia siępostać szlachcic określająca pojedynczegoosobnika zbiorowości szlacheckiej,utworzona sufiksem -ic, który niepełni tu funkcji patronimicznej, por.wojewodzic «syn wojewody», lecz syngulatywną.D por. ślachatny.JGślachetny zob. ślachatny.HKślepy (3) [Kśw, ŻB] D zn. 1. «pozbawionywzroku, niewidomy»: Ini niemocni,ślepi i chromi przez jego prośbę uzdroślepyślachatny, ślachetny (2) [KŚ, Tęcz]D zn. 1. «należący do szlachty»: Prawaślachatnego [KŚ,124,3]. 2. «prawy, godnyczci, uznania»: Jaki to syn ślachetnyAndrzeja Tęczyńskiego [Tęcz, 194, 24].D gram. przym., odm. złoż. D etym.derywat od zapożyczonego z śrwniem.rzecz. szlachta | ślachta, przez czes.šlachta; może to być też zapożyczenieprzym., a nie derywat na gruncie pol.,por. czes. šlechetný. D rozwój: oboczność-a- | -e- w ślachatny | ślachetnywystępująca w stpol. zanikła; nagłoso-