Wersja elektroniczna słownika (pdf)

125ponadto rozszerzenie zn. jako częściskładowej formuł grzecznościowych:daw. pan ojciec, panie bracie, nowszepan sąsiad, pan profesor; fraz. byćz kimś za pan brat «pozostawać w zażyłychkontaktach», być z kimś napan «pozostawać w oficjalnych stosunkach».D por. panic, panię, panna, panosza,panostwo, panować.KDKpani (6) [Słota] D zn. «kobieta zamężna,należąca do wyższych warstwspołecznych»: Tako panna, jako pani/Ma to wiedzieć, cso się gani [Słota, 190,74]. Boć jest korona csna pani [Słota, 190,99]. D gram. rzecz., psł. dekl. -i- | -ja-? pol. dekl. ż. D formy tekstowe: paniamiN. lm., panie W. lm. D etym. psł.*pan}ji; wyraz genetycznie związanyz formą pan, spokrewniony z grec.pótnia, stind. patnī / pie. *pot-n-ija,w których rdzeń pot- pozwala na ichinterpretację jako żeńskich odpowiednikówformy *gospod} m.in. «ojciecrodziny». D rozwój: zmiany zn. analogicznedo zmian wyrazu pan – rozszerzeniezn. w formułach grzecznościowych:daw. pani występowała w funkcjitytułu przysługującego jedynie kobietomzamężnym, np. pani dobrodziejka,księżna pani, pani matka, dzisiaj zaśpani domu, pani sąsiadka, proszę pani(bez względu na stan cywilny).D por. pan.KDKpanic (1) [Słota] D zn. «młody szlachcic»:Nie może być panic taki [Słota,189, 52]. D gram. rzecz., psł. dekl. -jo- ?pol. dekl. m. D etym. psł. *pan-itj} «synpana»; zach.słow., później pod wpływemj. pol. – także wsch.słow. (np. ukr.panýč). D rozwój: zmiana przyrostka -ic(/ *-itj}) ? -ič dokonała się najpierww polszczyźnie kresowej (XVII w.),a następnie w j. ogpol.; oprócz zn.pannahistorycznego wykształciło się noweprzen. «młodzieniec – wytworny, delikatny,rozpieszczony; młody elegant,fircyk» (zwykle z lekceważeniem, ironiąlub pogardą).D por. pan.KDKpanię (1) [LA] D zn. «młody syn możnegopana»: W Rzymie jedno paniębyło,/ Coż Bogu rado służyło [LA, 173,11]. D gram. rzecz., psł. dekl. -t- ? pol.dekl. n. D etym. psł. *panę, panęte, formacjautworzona od podstawy *pan{za pomocą formantu -ę będącegowykładnikiem kategorii nazw istotniedorosłych (por. jagnię, cielę, źrebię,książę). D rozwój: formy lm. paniętastosowane w odniesieniu do realiówdawnej Polski szlacheckiej zyskiwałyznaczenie «możni panowie, magnaci»,np. panięta koronne; wyraz wyszedłzużycia.D por. pan.KDKpanna (9) [Słota, List, ŻMB] D zn.«niezamężna dziewczyna z możnegorodu, młoda kobieta przed zamążpójściem,dziewica; także określenie MatkiBoskiej»: Wiedz, moja namilejszapanno, iże aczkoliciem ja ot ciebiedaleko, a wszakoż wżgim nie była anibędzie nad cie jina miła [List, 115, 8].A rzekęcy: Panno, pełna jeś miłości![ŻMB, 180, 29]. D gram. rzecz., psł. dekl.-a- ? pol. dekl. ż. D formy tekstowe:panna M. lp., panny W. lm. D etym.psł. *pan-}na; zach.słow. – stczes.panna, hpanna «niezamężna kobieta,zakonnica, służebna», czes. panna«dziewica, kobieta niezamężna», słc.panna «dziewica». D rozwój: historiawyrazu odzwierciedla przemiany kulturowe;współcześnie wychodzi z użycia,o czym świadczy nacechowanieekspresywne zn.: «młoda dziewczyna»– moja panno żart., «narzeczona» –