Wersja elektroniczna słownika (pdf)

85tęsknić»). D rozwój: psł. *m{dl{j} ?stpol., śrpol. mdły; w j. stpol. funkcjonowałarównież forma odm. prostejprzym. medł (/ *m{dl{), która zanikław dobie śrpol.; pierwotne zn. «słaby,bezsilny», por. mdła białogłowa, ewoluowało,dając kilka nowych odcieniznaczeniowych: «niewyraźny, nikły»,np. mdłe kolory, «bez smaku», np.mdłe jedzenie, przen. «ckliwy», np.mdła opowieść.ISmęczyć (1) [ŻMB] D zn. «torturować,zadawać męki»: Widzęć niewiernegoŻydowina,/ Iż on bije, męczy megomiłego Syna [ŻMB, 180, 13]. D gram. czas.,psł. kon. IV -jo- | -i- ? pol. kon. III-’ę, -’isz; ndk. D etym. pie. *monk-; psł.*monk-iti ? *mo¸č´iti; ogsłow. – czes.mučit, ukr. múčity, sch. mu – čiti, scs.mo¸čiti. D rozwój: psł. *mo¸č´iti ? stpol.*mą˘č´ići ? stpol., śrpol. męčyć; znaczeniepierwotne «uciskać, ugniatać»,później w stpol. rozszerzenie znaczeniai metaforyzacja «torturować, katować,bić – zadawać cierpienia fizyczne,a wtórnie moralne»; to zn. stało siępodstawą parafrazy «powodować zmęczenie,trudzić, nużyć, dokuczać».D por. męka.APmędrzec (1) [RP] D zn. «człowiekmądry, uczony, myśliciel, filozof»:Polikarpus, tak wezwany,/ Mędrzecwieliki, mistrz wybrany [RP, 196, 20].D gram. rzecz., psł. dekl. -jo- ? pol.dekl. m. D etym. pie. *mond h ro-; psł.*mo¸dr}c} / psł. *mo¸dr} «mądry» +*-}c} (/ przed III palat. *-}k{);ogsłow. – czes. mudrc, ros. mudréc,sch. mudrac, scs. mo¸dr}c}. D rozwój:psł. *mo¸dr}c} ? stpol. mą˘dř´ec’ ?śrpol. mędřec.D por. mądry, mądrość.JGmęka (4) [Kgn, ŻB, ŻMB, RP] D zn.1. «cierpienie fizyczne (np. choroba)miastolub moralne»: Iżbychom na tem toświecie niektorą mękę prze miłegoKrysta cirpieli na naszem ciele [Kgn VI,40, 16]. 2. «ból fizyczny zadawanycelowo jako akt represji, środek wymuszeniazeznań, tortury»: Nad swym,nad miłym Synem kraśnym,/ Iż oncirpi męki nie będąc w żadnej winie[ŻMB, 180, 36]. D gram. rzecz., psł. dekl.-a- ? pol. dekl. ż. D formy tekstowe:męki D. lp., M. lm. D etym. pie. *monk-;psł. *mo¸ka ? stpol. mą˘ka ? śrpol.męka; ogsłow. – czes. muka, ros.múka, sch. műka, scs. mo¸ka. D rozwój:zn. pierw. związane z pie. rdzeniem*monk- to «ucisk, gniecenie, rozdrabnianie»,stąd zn. wtórne «tortury, utrapienie,udręczenie», poświadczonew XV w.D por. męczyć.JGmężnie (1) [ŻB] D zn. «odważnie,bohatersko»: Święty Błaże mężnieżądał cirzpienia prze Jzu Krysta[ŻB II, 32, 33]. D gram. przysłów. D etym.pierwotnie Msc. lp. r. n. odm. prostejprzym. *mo¸ž}n{ / rzecz. *mo¸ž}; oboktego częsty przym. *mo¸ž}sk{ «męski,odważny»; a także *mo¸ž}stv}n{ «męski,mężny»; formy przysłów. w innychj. słow. brak. D rozwój: w stpol. tłum.psałterzy odpowiada łac. viriliter.D por. mąż.BTmiasto (11) [Kśw, KŚ, ŻB, BZ] D zn.1. «miejsce»: Zgromadźcie się wody,jeż to pod niebem są, w miasto jedno,a ukaż się suchość [BZ, 71, 12]. 2. «miasto,urbs»: W tem to mieście Korrozaim[Kśw IV, 12, 12]. D gram. rzecz., psł.dekl. -o- ? pol. dekl. n. D formytekstowe: miasto M. lp., miasta D. lp.,miestce B. lp. D etym. pie. *moit-to ?psł. *město; ogsłow. – czes. město, ukr.místo, bułg. mjasto «miejsce», scs. město«miejsce». D rozwój: psł. *město ?˘