Wersja elektroniczna słownika (pdf)

mieć 86stpol. ḿasto; pierw. zn. stpol. «miejsce,obszar, przestrzeń życiowa» nawiązywałodo prymarnego zn. psł., por.scs.; w tekstach stpol. od XIV w.notowane są oba zn., ale z czasemkrystalizuje się jako dominanta zn.«urbs», pod wpływem niem. Ort oznaczającego«miejsce» i «miejscowość»lub Stätte «miejsce» i Stadt«miasto», które ugruntowuje się w śrpol.;pierw. zn. «miejsce» zachowałosię w derywatach, np. umieścić, zamieścić,przemieścić.D por. do tych miast, mieszczanin.JGmieć, jimieć, imieć (63) [Kśw, Pfl, RsP,RsK, Kgn, Słota, Park, KŚ, ŻB, BZ, LA,ŻMB, Tęcz, RP, Satyra] D zn. I «wfunkcji semantycznie samodzielnej»:1. «posiadać»: A miał barzo wielkidwor,/ Procz panosz trzysta rycerzow[LA, 173, 13]. Dziewica Maryja aż pieluszekdobrych niejimiała [Kśw IV, 13, 28]. 2. «trzymać»:Miecie oczy zawracając,/ Groźną kosęw ręku mając [RP, 196, 38]. 3. «doznawać,odczuwać coś», tu we fraz. mieć nizacz(za nic) «lekceważyć»: Wy, co jej nizacznie macie,/ Przy skonaniu ją poznacie[RP, 195, 9]. D zn. II «w funkcjach semantycznieniesamodzielnych (z bezok.),zbliżonych do funkcji czas. modalnychi posiłkowych»: 1. «musieć; być zobowiązanym»:Nasz Kryst miły jest onswe święte apostoły temu to nauczałbył, kakoćby oni (...) miedzy krześcijanybydlić mieli [Kgn VI, 40, 3]. 2. «móc»:S Greglarem się radzili, jakoby ji zabićmieli [Tęcz, 194, 21]. 3. «używane dlawyrażenia przyszłości w czasie przeszłym»:Ale kakoćkoli jest on Jozefw to był wierzył, iżeć Maryja miałaćjest ona syna porodzić była a dziewicązostać (...) ku je porodzeniu jest ci onbył dwie babce wezwał [Kgn II, 37, 99].D gram. czas., psł. kon. III -jo- | -je- ?pol. kon. IV -am, -asz; ndk. D formytekstowe: mam cz. ter. lp. 1. os., masz2. os., ma 3. os., macie lm. 2. os. mają| imają 3. os.; miał | imiał cz. przesz.lp. 3. os. r. m., miała | imiała r. ż.,mieli lm. 3. os.; będziesz mieć cz.przysz. lp. 2. os., będzie mieć 3. os.;jest była miała cz. zaprzesz. lp. 3. os.r. ż.; mian im. cz. przesz. bierny M. lp.r. m., odm. prosta. D etym. pie. *em-«wziąć, brać»; psł. *j}měti, *j}mam}«mieć, posiadać»; ogsłow. – czes. mít,mám, słc. mat’, mám, głuż. měć, mam,ros. imét’, iméju, ukr. máty, máju, sch.ìmati, imām, słoweń. iméti, imám, scs.iměti, imějo¸ | imam}. D rozwój: w Kśwwyłącznie (j)imieć, częste w XV w.;jednakże już od XIV w. występujemieć, które – stopniowo – do XVI w.uzyskuje pozycję prymarną i staje siędominantą; stpol. mieć powstało w wynikuzaniku nagłosowego i- oraz fałszywejdekompozycji w formach z negacją:ńe imam (z akcentem na i) ?ńi-mam ? ńi mam.D por. jąć, miewać, ńe mam.WDmieć się (2) [ŻB] D zn. «znajdować sięw określonym stanie», tu we fraz. miejsie dobrze: Miej sie dobrze, Błażeju,przyjacielu naszych bogow [ŻB II, 32, 22].D rozwój: pozdrowienie miej się dobrze(Błażeju) jest tłum. łac. gaude (Blasi);współcześnie jest używane w postacikonwencjonalnego pytania: jak sięmasz?, w gw. młodzieżowej skróconedo sie masz, sie ma (bez intonacjiwłaściwej pytaniom).D zob. mieć.WDmiednica (1) [RP] D zn. «naczyniew kolorze przypominającym miedź,lśniące, błyszczące»: Chuda, blada,żołte lice,/ Łszczy się jako miednica[RP, 196, 30]. D gram. rzecz., psł. dekl. -i-? pol. dekl. ż. D etym. psł. *měd}nica