Wersja elektroniczna słownika (pdf)

prześpiewać 158prześpiewaćprześpiewający (1) [Kśw] D zn. «przebywający,trwający»: Zawierne niczsjinego kromie człowieka grzesznego wezłych skutcech prześpiewającego, jenżenie pamiętaję dobra wiekujego, obiązałsię tomu, czsoż jeść wrzemiennego [Kśw II,11, 28]. D gram. im. cz. ter. czynny, odm.złoż. D etym. im. od psł. czas. *perspějati| *prospějati, iter. do *perspěti |*prospěti; ogsłow. – por. czes. prospívati,ros. perespevát’, sch. prespavati «przejrzewać»,scs. prespějati. D rozwój: poXVI w. czas. wychodzi z użycia.D por. prześpieć.ISprześpiewający zob. prześpiewać.ISprzeto, przetoć, przetoż (9) [Pfl, Kśw,Słota, Ppuł] D zn. «dlatego, skutkiemtego, więc, zatem»: K dobremu wstaćsię obleniają, przeto przez dobrze się znamionują [Kśw II, 11, 18]. Towszytko na stole lęże./ Przetoć stołwieliki świeboda [Słota, 188, 8]. Toć mamoc każda csna pani./ Przetoż je namchwalić słusza [Słota, 190, 97]. D gram.spójnik wprowadzający zd. uzasadniającetreści zd. poprzedniego. D etym.skostniałe wyrażenie przyimkowe: przez B. lp. r. n. zaimka to; zach.słow. –w tym zn. też czes. proto, słc. preto,głuż. přeto «za to»; w j. pol. jako spójnikmoże być wzmocniony skróconąpart. ci lub że. D rozwój: dziś książk.D por. -ć, prze, -ż.AKprzetoć zob. przeto.AKprzetoż zob. przeto.AKprzewiązać (1) [RP] D zn. «opasać cośwstążką, przepaską, chustką, zawiązująckońce; obwiązać coś»: Upadł ci jejkoniec nosa,/ Z oczu płynie krwawarosa,/ Przewiązała głowę chustą [RP,196, 33]. D gram. czas., psł. kon. III -jo-| -je- ? pol. kon. II -’ę, -’esz; dk.D etym. psł. *pervęzati (/ *vęzati) ?*pre-vęzati; ogsłow. – czes. převázati,ros. perevjazát’, bułg. prevârža, scs.prěvęzati. D rozwój: zach.słow. *prevęzati? stpol. *př´ev´ązaći ? stpol., śrpol.přev´o¸zać.D por. wiązać.ISprzez (21) [Kśw, RsP, RsK, Kgn, Słota,List, Park, KŚ, ŻB, RP] D zn. 1. «dzięki,z powodu; w czasie, w ciągu»: Ininiemocni, ślepi i chromi przez jegoprośbę uzdrowieni byli [ŻB 31, 16].A s tym przez noc wsadzon do ciemnice[ŻB II, 32, 30]. 2. «synonim przyim.bez»: Jenże przez początka z BogiemOćcem jeść krolewał [Kśw IV, 13, 32].Musisz ji pić przez dzięki [RP, 197, 69].D gram. przyim. rządzący B. lub D.D etym. psł. *perz{ «przez»; ogsłow. –strus. perez{, bułg. prez, scs. prěz{,ekspansywny w j. zach.słow. – czes.přes, głuż. přez(e), dłuż. pśez(e), słc.dial. prez; powstały dzięki wyrównaniupierwotnego przyim. psł. *per do innychprzyim. zakończonych na z, np.psł. *bez{, *v{z{, čerz{ «przez». D rozwój:w XVI w. całkowicie wypieradawne prze.D por. prze.AKprzezprzestanny (1) [List] D zn. «bezustanny,ciągły»: Służba ma naprzodustawiczna, doskonała, przezprzestanna,panno ma namilejsza [List, 114, 1].D gram. przym., odm. złoż. D etym. odwyrażenia przyimkowego przez przestania«ciągle» (w j. stpol. przez = bez,por. daw. przezpieczny); wyraz podst.obecny w innych j. słow. – por. czes.nepřestajný, ros. bezustánnyj, sch. neprestan.D rozwój: w j. śrpol. wyrazzostał zastąpiony przym. bezustanny.ISprzod (1) [Słota] D zn. «naprzód, przedsiebie»: Nie ma talerza karmieniu