Wersja elektroniczna słownika (pdf)

takież 208sposób, tak właśnie»: A takież myzdrzućmy z siebie starą skorę, toć jeststare grzechy [Kgn VI, 40, 14]. D gram.przysłów. D formy tekstowe: takieżci.D zob. tak, taki, tako, -ż, -ci.JGtakież zob. takie.JGtakieżci zob. takie.JGI tako, tak (15) [Kśw, BZ, Pfl, Ppuł,ŻMB, Tęcz, Słota, RP, Rark] D zn. 1. «dotego stopnia, tak bardzo»: Gdaż się,prawi, uśmierzyło tako mocne bostwo,w czem bujać może nasze mdłe człowieczstwo?[Kśw IV, 13, 42]. 2. «tak, w tensposób»: Czcie się tako we KsięgachSędskich [Kśw I, 10, 18]. I stało się jesttako [BZ, 71, 10]. Polikarpus, tak wezwany,/Mędrzec wieliki, mistrz wybrany[RP, 196, 19]. 3. «w konstrukcjach zd.złożonego: tak... jak, również z elipsąorzeczenia»: Tako panna, jako pani/Ma to wiedzieć, cso się gani [Słota, 190,74]. Nie tako niemiłościwy, nie tako,ale jako proch, jenże rzuca wiatr odoblicza ziemie [Pfl, 1, 17, 5]. D gram.przysłów. D etym. psł. przysłów. *tako/ psł. zaimka *tak{; ogsłow. – czes.tak, ros. tak, sch. tàko, scs. tako.D rozwój: już w j. stpol. nastąpiłoskrócenie tako ? tak (wpływ zmiennościakcentu), w śrpol. zanika tako,pozostając tylko we fraz. jako tako.D por. II tako.BTII tako (12) [RsP, RsK] D zn. «wzmocnienie,podkreślenie wagi formuły przysięgi»:Tako nam Bog pomoży, jakoprawie wiemy i świaczymy [RsK, 48, 6].D gram. part. D etym. psł. przysłów.*tako / psł. zaimka *tak{. D rozwój:w związku z późniejszym rozwojemtako ? tak zmiana formuły przysięgi:Tak mi dopomóż Bóg!D por. I tako, tak.BTtalerz (1) [Słota] D zn. «płaska misadrewniana lub metalowa»: Nie matalerza karmieniu swemu [Słota, 188, 22].D gram. rzecz., pol. dekl. m. D etym.zap. stniem. talier / włos. tagliere«deska do krojenia mięsa, chleba»;tagliare «ciąć», średniowieczna łac.talio, taliare «rozcinać»; wyraz znanyteż w innych j. słow. – czes. talíř, ros.tariélka, bułg. talur, serb., chorw., tànjur«talerz» (por. niem. Teller «talerz»).D rozwój: w j. pol. wyraz poświadczonyod XV w.IW-Gtam zob. tamo.BTtamo, tam (5) [Kśw, Kgn, Park] D zn.«wtamtym miejscu, w tamtym kierunku»:Pośpiej się wlbrego, pojdzitamo do krolewstwa niebieskiego[Kśw II, 11, 7]. Gdzie c głosu mieć niebędzie,/ W miasto jego tam k siędzie[Park, 108, 16]. D gram. przysłów. D etym.psł. przysłów. *tamo (/ rdzeń *to,przyr. *mo); ogsłow. – czes. tam, ros.tam, scs. tamo. D rozwój: forma tamowystępuje tylko w j. stpol.; skrócenietamo ? tam należy tłumaczyć zmianamiakcentu, podobnie tako ? tak.BTtarnka (1) [RP] D zn. «owoc tarniny»:Otchoceć się s miodem tarnek [RP, 197,67]. D gram. rzecz., psł. dekl. -a- ? pol.dekl. ż. D etym. pie. *tern-||*torn«cierń»; psł. *tŕn{ (stpol. tarn w zn.˚«cierń») | psł. *tŕn} («cierń»); psł.˚*tŕn-ina |*tŕn-{ka «tarnina»; ogsłow. –˚ ˚czes., słc. trnka «tarnina», ros. ternóvnik,tjorn «tarnina», bułg. trǎnka «tarnina»,scs. tr}n}je «ciernie» (por. niem.Dorn «cierń», stind. trnam, goc. thornus).D rozwój: stpol. tarnka | tarka;postać tarka w zn. «tarnina lub jejowoc» jest kontynuowana do dziśw j. ogpol.IW-G