Wersja elektroniczna słownika (pdf)

chłopi 14bowiązany do świadczeń na rzeczswego pana»; z tego później «mieszkaniecwsi żyjący z uprawy roli» ?i szersze «mieszkaniec wsi, wieśniak»;ponadto inne zn. «mężczyzna», «prostak,człowiek nieokrzesany».D por. chłopi.IW-Gchłopi (2) [Tęcz, RP] D zn. «chłopski,należący do chłopa»: A o chłopi pogębekdali ji zabici [Tęcz, 193, 7]. D gram.przym., odm. złoż. D formy tekstowe:chłopie B. lm. r. m. D etym. psł. *Xolp}(j})(? *Xlop}(j}) |*Xolop}(j}) |*Xlap}(j})) / *Xolp{ «człowiek niewolny,poddany»; ogsłow. – czes.chlapí, ros. cholópij, sch. hla – pjī. D rozwój:zach.słow. *Xlop}j} ? stpol.Xłopi.D por. chłop.ISchocieć zob. chcieć.WDchodzić (1) [Kśw] D zn. «iść, kroczyć»:Iżbyście ku jich bogom [Kśw I, 10, 22]. D gram. czas., psł. kon. IV-jo- | -i- ? pol. kon. III -’ę, -’isz; ndk.D etym. pie. *sod-; psł. *Xoditi (iter. do*iti,X uogólniło się z postaci prefiksalnejczas., np. *priXoditi); ogsłow. –czes. chodit, słoweń. hodíti, ukr. chodýty,scs. choditi (por. gr. hodós «droga»,stind. āsad- «przystępować, iść, dochodzić»).D rozwój: psł. *Xoditi ? stpol.*XoŹići ? stpol., śrpol. XoŹić.D por. iść.WDchorągiew (6) [KŚ, Tęcz] D zn. 1. «proporzec,sztandar»: O tych, którzy niepod janą stoją chorągwią [KŚ, 124, 1-2].2. «oddział wojska»: Chciał ci krolowisłużyci, swą chorągiew mieci [Tęcz, 193,6]. D gram. rzecz., psł. dekl. -ū-({v-) ? pol. dekl. ż. D formy tekstowe:chorągwie D. lp., chorągiew B. lp.,chorągwią N. lp., chorągwiami N. lm.D etym. psł. *Xoro¸gy «sztandar», psł.pożyczka – być może z goc. hrugga«kij, laska», następnie «drzewce» lubwedług innej etymologii – zapożyczeniez mong. (h)oroîgo, (h)orońgo«chorągiew» za pośrednictwem j. tur.;ogsłow. – czes. korouhev´, ros. chorúgv’,bułg. chorúgva, scs. choro¸gy. D rozwój:bezpośredni kontynuant psł. M. lp.*Xorągy nie ma poświadczeń w j. pol.,w jego funkcji od zawsze B. lp. *Xoro¸g{v}? stpol. *Xorągev’ ? śrpol. Xoro¸ǵev´;stpol. D. lp. Xorągv´-e ? iśrpol.Xoro¸gv´e ? npol. D. lp. Xorągv´-i; ze zn.podst. «proporzec, znak oddziału wojskowego»drogą przeniesienia na zasadziemetonimii wykształciło sięwtórne «oddział wojska» oraz poszerzone«sztandar, symboliczny znakpaństwa, Kościoła lub jakiejś organizacji»;od podstawy Xorąg – w j. stpol.powstały m.in. rzecz. chorąże ? śrpol.chorąży «ten, który nosi chorągiew»,od XVI w. «przełożony w wojsku,dowódca» oraz zsubstantywizowanyprzym. chorągiewny.D por. chorągiewny.IW-Gchorągiewny (1) [Tęcz] D zn. wużyciurzecz. «pan, rycerz, któremu powierzonoobronę chorągwi»: Pana swego,wielkiego chorągiewnego zabiliście[Tęcz, 193, 2]. D gram. przym., odm. złoż.D etym. płn.słow. *Xoro¸g{v}n{(j}) /psł. *Xoro¸gy «chorągiew sztandar»;wyraz obecny w innych j. płn.słow. –por. czes. korouhevní (stczes. korouhevný),ukr. chorúgov. D rozwój: przedpol.*Xorąg{v}n{j} ? stpol. *Xorągev´ny? śrpol. Xorąǵevny; już od XVI w.wypierane stopniowo przez rzadszekiedyś chorągwiany.D por. chorągiew.ISchory (1) [Satyra] D zn. «niezdrowy, słaby»:Wprzągają chory dobytek,/ Chcączlechmanić ten dzień wszytek [Satyra,