Wersja elektroniczna słownika (pdf)

115ociec (8) [Kśw, Pfl, RsP, Park, LA, Tęcz,Ppuł] D zn. 1. «ojciec»: Jaki to synślachetny Andrzeja Tęczyńskiego,/Żeć on mści gorąco oćsa swego [Tęcz,194, 25]. 2. rel. «Bóg»: Sława Oćcu i Synowii świętemu Duchu [Pfl I, 17, 8].Jenże przez początka z Bogiem Oćcemjeść krolewał [Kśw IV, 13, 33]. D gram.rzecz., psł. dekl. -jo- ? pol. dekl. m.D formy tekstowe: oćca D. lp. D etym.pie. *ontǐkōs; psł. *ot}c} (/ *ot}k{);ogsłow. – czes. otec, ros. ótec, scs.ot}c}. D rozwój: stpol. oćec ? śrpol.ojćec; -j- w M. lp. to wynik wyrównańanalogicznych do form przypadkówzależnych, w których jest wynikiempalatalizacji asynchronicznej (np. D.lp. oćca ? ojca, W. lp. oćče ? ojče);zn. podst. zachowane, stopniowe rozszerzeniezakresu zn. – «twórca, inicjator»(np. ojciec języka polskiego,ojciec literatury), «opiekun, zwierzchnik»(np. ojciec miasta).KDKod, ode, ot, ote (30) [Kśw, Pfl, RsP,RsK, Słota, List, ŻB, BZ, ŻMB, Tęcz, Ppuł]D zn. «sygnalizuje moment początkowyczynności, jej przyczynę, źródło lubsprawcę, przeciwstawny wobec przyim.do»: Iże tako marnie zszedł od nierowniaswojego! [Tęcz, 193, 5]. Idzietobie krol zbawiciel, iżby nas otwieczne śmirci zbawił [Kśw IV, 13, 21].Żądaj ode mnie [Ppuł II, 53, 8]. Pożądajote mnie [Pfl II, 17, 8]. D gram. przyim.rządzący D. D etym. pie. *ato | *ati«poza, na zewnątrz; z powrotem»(por. przedrostkowe lit. at-, ati-, ata-«od-» i łot. at- «od-», łac. spójnik at«ale, tymczasem; jednak», stind. przyim.áti «przez»); psł. *ot{; ogsłow. wpierwotnej postaci ot dziś tylko w łuż.,ros. i bułg., w pozostałych j. słow.wtórnie z d pod wpływem takichprzyim., jak: nad, pod, przed. D rozwój:postać od ustalona w XVI w., najwcześniejw dialekcie młp. od XIV w.;przyim. od w j. pol. zmniejsza zakresużycia, zastępują go: przez, z, dla, z powodu.AKodarzyć (1) [Słota] D zn. «obdarować,hojnie w coś zaopatrzyć»: Ktokoli czciżeńską twarz,/ Matka Boża, ji tymodarz./ Przymi ji za sługę swego,/Schowaj grzecha śmiertnego [Słota, 190,105]. D gram. czas., psł. kon. IV -jo- |-i- ? stpol. kon. III -’ę, -’isz; dk.D zob. darować, zdarzyć się.ZGoddać (1) [Kśw] D zn. «dać na własność,darować»: Sam, prawi, przez mięprzysiągł jeśḿ, iżwam chociał emię wrogow waszych [Kśw I, 10, 21].D gram. czas., psł. kon. V atem. ? pol.kon. IV -am, -asz; dk.D zob. dać.ZGode zob. od.AKodetchnąć (1) [RP] D zn. «wytchnąć,odpocząć, uspokoić się»: Już odetchni,nieboraku,/ Mow se mną, ubogi żaku[RP, 197, 85]. D gram. czas., psł. kon. II-no- | -ne- ? pol. kon. I -ę, -’esz; dk.D etym. pie. *d h eu-s- | *d h ue-s-; psł.*ot{d{Xno¸ti; ogsłow. – czes. oddechnout(si), ukr. viddychnúty, viditchnúty,ros. vzdochnút’ «odetchnąć», otdochnút’«odpocząć», sch. odàhnuti, scs.d{chno¸ti «tchnąć», v{zd{chno¸ti «westchnąć».D rozwój: psł. *ot{d{Xno¸ti ?stpol. *otedXno¸ći ? stpol., śrpol.odetXno¸ć.D por. duch, dusić, wdyszeć.ZGodjąć (1) [ŻB] D zn. «wziąć, zabrać,odebrać»: Mnimasz, by twe mękimogły odjąć miłość Bożą? [ŻB II, 32, 28].D gram. czas., psł. kon. I -o- | -e- ?pol. kon. I -ę, -’esz; dk.D zob. jąć.ZG˘˘odjąć