Wersja elektroniczna słownika (pdf)

gardło (1) [ŻB] D zn. «część przewodupokarmowego, która łączy jamę ustnąz przełykiem»: Jemuż synowi kośćrybia w gardle uwięzła, od jejże jużskończeć zaczynał [ŻB, 31, 12]. D gram.rzecz., psł. dekl. -o- ? pol. dekl. n.D etym. psł. *gr˚ dlo; ogsłow. – czes.hrdlo, ros. górlo, ukr. hórlo, sch. grlo,csł. gr}lo. D rozwój: psł.*gr˚ dlo ? stpol.,śrpol. gardło.JGgarnek (1) [RP] D zn. «naczynie służącedo gotowania i przechowywania potraw»:Otchoceć się s miodem tarnek,/Gdyć przyniosę jadu garnek [RP,197, 68].D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. m. D etym. dem. psł. *gr˚ n{k{ /*gr˚ n{ «ognisko» + *-{k{; por. czes.hrnek, ros. goršók (n zanikło), ukr.horščók, bułg. gârné, rzecz. podst. poświadczonytylko w j. wsch.słow. – ros.gorn «ognisko; piec hutniczy», ukr.horn, hóren, hórno «palenisko, ognisko;piec garncarski». D rozwój: psł.*gr˚ n{k{ ? stpol., śrpol. garnek; pierw.zn. wyrazu to «ognisko», następnie «naczyniezawierające żar, ogień» i wreszcie«naczynie w ogóle».JGgdaż (4) [Kśw] D zn. «gdy, kiedy; jeżeli;skoro»: A gdaż, prawi, anjeł zmowił tawszytapłakachą [Kśw I, 10,24]. K niemuż gdaż człowiek grzesznyrozpamię stąpi, toczusam siebie wspomienie [Kśw IV, 12,13].Gdaż się, prawi, uśmierzyło takomocne bostwo, w czem bujać możenasze mdłe człowieczstwo? [Kśw IV, 13,42]. D gram. spójnik wprowadzającyzd. okolicznikowe czasu, też z odcieniemwarunkowym lub przyczynowym.D etym. wzmocniony skróconą part. że(psł. *že) pierwotny przysłówek zaimkowypytajny i nieokreślony (wtórniespójnik) w postaci zrostu psł. zaimkapytajnego *k{ z partykułą *da (oboczganić42śrpol. gáj; w formie Msc. lm. gajochkońc. -och, występująca w XIV–XVIw., ograniczona terytorialnie do Młp.iŚląska.JGganić (2) [Słota] D zn. «czynić wyrzuty,mieć za złe»: Tako panna, jako pani/Ma to wiedzieć, cso się gani [Słota, 190,75]. D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i-? pol. kon. III -’ę, -’isz; ndk. D etym.pie. *gōn-; płn.słow. *ganiti «prześladowaćsłowem, strofować, łajać»(kauz. od *goniti) – czes. hanět, hanit,słc. hanit’; formy wsch.słow. (ukr.hányty, błr. hánic’) mogą być pożyczkamiz j. pol. D rozwój: zach.słow.*ganiti ? stpol. *gańići ? stpol., śrpol.gańić; w j. stpol. też w zn. «rzucaćobelgi, złorzeczyć», «skarżyć, pozywaćdo sądu», «odrzekać się».D por. gańba, naganić.WDgańba (1) [Tęcz] D zn. «obraźliwe wyśmiewaniesię, szydzenie»: Zabiwszy,rynną ji wlekli, na wschod nogi włożyli,/Z tego mu gańbę, czynili [Tęcz, 193,11]. D gram. rzecz., psł. dekl. -a- ? pol.dekl. ż. D etym. płn.psł. *gan}ba «ganienie»/ *ganiti +*-}ba; głuż. hańba«niesława, sromota», czes. hanba«hańba», błr. hán’ba «zniewaga, obelga»,ukr. han’bá «zniesławienie, obelga».D rozwój: płn.psł. *gan}ba ?stpol. gāńba ? śrpol. gáńba; odXVdo XVII w. podst. zn. wyrazu było«ganienie, łajanie, strofowanie», któremotywowało zn. pochodne «rezultatganienia, wstyd» oraz «rzecz zasługującana zganienie, czyn naganny»,zaświadczone już w j. stpol.; obecniewyraz nie jest już motywowany czas.ganić, do czego przyczyniła się zmianag ? h pod wpływem czes.; formy z g-znane do pocz. XVII w.D por. ganić.JG