Wersja elektroniczna słownika (pdf)

obyczaj 114˘miestce wziąć pewne ku obronie swejchorągwie [KŚ, 124, 14]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -a- ? pol. dekl. ż. D formytekstowe: obrony D. lp. D etym. rzecz.odczas. od psł. *ot{-borniti (pol. obronić)? psł. *ot{borna: ogsłow. –czes. obrana, ros. oboróna, sch. o – b-rana. D rozwój: pierwotne zn. czynnościowe«bronienie» zachowane do dziś,wyszło z użycia zn. podmiotowe «to,co służy obronie: budowla obronna,twierdza, mur, wał»; ukształtowały sięzn. przen. niemilitarne: «odpieranie zarzutów»,«adwokat (adwokaci) w procesiesądowym; «obrońca», «formacjaw drużynie piłkarskiej».D por. bronić się.KDKobyczaj (1) [Kgn] D zn. «zwyczaj, powszechnieprzyjęty sposób postępowania»:Jozef podług obyczaja niewieściego(...) jest ci on był dwie babce wezwał[Kgn II, 37, 100]. D gram. rzecz., psł.dekl. -jo- ? pol. dekl. m. D etym. psł.*ob{vyč´ej} / czas. psł. *ob{vykno¸ti;ogsłow. – czes. obyčej, ros. obýčaj, scs.obyčai. D rozwój: stpol. *obvyčaj ?obyčaj – uproszczenie grupy spłg. bv? b po zaniku jerów; wyszły z użyciazn.: 1. «cecha charakterystyczna, własność,właściwość», 2. «sprawowaniesię, ocena ze sprawowania w szkole».D por. obyknąć.KDKobyknąć, obeknąć (2) [KŚ] D zn.«przyzwyczaić się, przywyknąć, miećzwyczaj»: Niektorzy z naszych ślachcicow(...) ni pod czyją chorągwią z naszejwojski stanowić się obykli [KŚ, 124,6]. D gram. czas., psł. kon. II -no- | -ne-? stpol. I -ę, -’esz; dk. D etym. pie.*euk-; psł. *vykno¸ti «zaczynać sięprzyzwyczajać, uczyć się czegoś»; ogsłow.– czes. přivyknout, ale obvyklý«zwykły», obvykle «zwykle, zazwyczaj»,ukr. obvýknuty «obeznać się, przywyknąć»,ros. privýknut’, sch. naviknūti,scs. vykno¸ti «uczyć się» (por. lit. jaukìnti«oswajać, poskramiać (zwierzę)»,stprus. iaukint «wprawiać się, uczyćsię», stind. úcyati «ma zwyczaj»).D rozwój: psł. *ob-vykno¸ti (z prefiksemob-) ? stpol. *obvykno¸ći ? obykno¸ćw wyniku uproszczenia grupy spółgłoskowej-bv-.D por. obyczaj.ZGobżałować (1) [RsP] D zn. «oskarżyć,obwinić, wnieść skargę dosądu»: JakoPiotrek nie obżałował Sędziwoja przedsześcią niedziel [RsP 45, 49]. D gram. czas.,psł. kon. III -jo- | -je- ? stpol. kon. II-’ę, -’esz; dk. D etym. pie. *gēl-; psł.*žalovati; ogsłow. – czes. obžalovat«oskarżyć, wnieść oskarżenie», ros.obžáłovat’ «oskarżyć, zaskarżyć», sch.ža – lovati, scs. žaliti. D rozwój: psł. *ob--žalovati (z prefiksem ob-) ? stpol.*obž´ałovaći ? stpol., śrpol. obžałovać.D por. żałować.ZGochronić (1) [Kśw] D zn. «obronić, wybawićz niebezpieczeństwa, zapewnićochronę»: Iżbyście dusze wasze z drękiwrogow waszych nili [Kśw IV, 12,9]. D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i-? pol. kon. III -’ę, -’isz; dk. D etym. psł.*o(b)Xorniti / rzecz. *Xorna «pożywienie,pokarm» zap. z irańskiego(por. awest. X u ar3 nah- «pożywienie»);ogsłow. – połab.Xornět «karmić», czes.ochránit, ukr. ochoronýty, ros. ochranít’«obronić», choronít’ «grzebać, chować,ukrywać», sch. hrániti «karmić»,słoweń. hrániti «strzec, ochraniać; żywić,karmić», scs. chraniti (sę) «chronić(się), zachowywać». D rozwój: psł.*o(b)Xorniti ? stpol. *oXrońići ?stpol., śrpol. oXrońić; rozwój zn. odkonkretnego «karmić, żywić» do abstrakcyjnego«bronić, wybawić».ZG˘