Wersja elektroniczna słownika (pdf)

świat 204świat (7) [B, Kgn, BZ, Słota] D zn.«ziemia jako miejsce przebywania ludziwraz ze wszystkim, co się na niej znajduje,także otaczający ją wszechświat»:Kakoćby oni na te to świeciemiedzy krześcijany bydlić mieli [Kgn VI,40, 3]. D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ?pol. dekl. m. D formy tekstowe: światuC. lp., świat B. lp., świecie Msc. lp.D etym. pie. *k’uoit-(|*k’ueit- |*k’u it-)«coś świecącego»; psł. *svitti ? *svisti,psł. *svět-{ pierw. «światło», wtórnie«uniwersum»; ogsłow. – czes. svět,ros. svet, «świat, światło», bułg. svját«świat», scs. svět{ «światło, światłość»(por. lit. švi ~ esti «świecić», stind. śvetas«jasny, biały», awest. spaēta «biały»,goc. hveits, niem. weiss «biały»). D rozwój:stpol. sv´at ? śrpol. śv´at | śf’at;w j. stpol. wyraz występował w zn.«świt» (nawiązującym do zn. pierw.)˘˘oraz przen. «ludzkość».D por. oświecić, światło, świeca,święcić.IW-Gświatczyć, świaczyć, świaczczyć,świaczszyć (16) [RsP, RsK] D zn. «składaćzeznania w sądzie, występowaćw charakterze świadka»: Jako to światczę,jako Jędrzej jest nasz brat, naszklejnotnik i z naszej krwie wyszedł [RsP,45, 41]. Jako prawie wiemy i świaczymy,eż Dobko nie był gospodarzem [RsK, 48,4]. D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i-? pol. kon. III -’ę, -’isz; ndk. D etym.od psł. rzecz. *s{vědok{ (w j. płn.słow.wtórnie podporządkowany nazwomwykonawców czynności utworzonychza pomocą suf. *-{k{); ogsłow. – stczes.svědčiti, czes. svědčit, ukr. svídčyty,sch. svjedòčiti, słoweń. svedóčiti, scs.s{vědětel}stvovati. D rozwój: grafia rotpokazuje, że w powstałej w rezultaciezaniku jeru grupie spłg. -dč- (/ *-d{č-)zaszły następujące zmiany: 1) upodobnieniepod względem dźwięczności do˘˘˘następnej głoski bezdźwięcznej (swatczø= światczę), 2) upodobnienie podwzględem miejsca artykulacji t (zębowa)? č (dziąsłowa) (szwaczczimi =świaczczymy), 3) uproszczenie grupyčč ? č (szwaczimi = świaczymy) lub jejrozpodobnienie (dysymilacja) ? čš(swaczszymi = świaczszymi); w nagłosiesv´- ? śv´-; zn. «czynić komuś coś» nowsze;fraz. świadczyć sobie grzeczności.D por. świadek.WDświatło (5) [BZ] D zn. 1. «jasność,blask»: I rzekł Bog: Bądź światło [Bz,71, 4]. 2. «źródło światła»: I uczyniłdwie świecy wielicy: światło więcsze,aby dniu świeciło, a światło mniejsze,aby nocy świeciło [BZ, 71, 24-25]. D gram.rzecz., zsubstantywizowany przym. psł.dekl. -o- ? pol. rzecz. dekl. n. D formytekstowe: światła M. lm. D etym. psł.*svět{lo zsubstantywizowana formaM. lp. r. n. przym. psł. *svět{l-{«błyszczący, jasny, świecący» / psł.*svět{ lub psł. *světiti; ogsłow. – czes.světlo, słc. svetlo, ukr. svítlo, mac.svetlo, serb. svetlo «światło». D rozwój:stpol. sv´atło ? śrpol. śv´atło | śf’atło.D por. świat, światłość, świeca.IW-Gświatłość (4) [BZ] D zn. «jasność, blask,źródło światła»: A uźrzał Bog światłość,iże jest dobra, i rozdzielił światłośćode ćmy. I nazwał jest światłośćdniem, a ćmy – nocą [BZ, 71, 5-6].D gram. rzecz., psł. dekl. -i- ? pol.dekl. ż. D formy tekstowe: światłość B.lp. D etym. psł. *svět{lost} «jasność,blask»; ogsłow. – czes. světlost «światłość»,słc. svetlost’ «jasność», ukr. svítlist’«jasność», daw. przen. «ekscelencja»,mac. svetlost «światło», «światłość»,«świątobliwość», serb. svetlost «światło».D rozwój: stpol. *sv’atlost’ ? stpol.sv´atłość ? śrpol. śf’atłość |śv´atłość.D por. świat, światło, świeca.IW-G