Wersja elektroniczna słownika (pdf)

wznak 250wznak (1) [RP] D zn. «na plecach, nagrzbiecie»: Padł na ziemię, eżestęknął./Gdy leżał wznak jako wiła,/ Śmierć doniego przemowiła [RP, 196, 47]. D gram.przysłów. D etym. psł. *v{znak{ / wyr.przyim. psł. *v{z nak{ / psł. *nak{«z oczami zwróconymi w górę»; ogsłow.– czes. naznak, ros. dial. (ná)-vznak, sch. na – uznāk, scs. v{znak{.D rozwój: we współ. j. pol. przest.,pozostało w wyr. na wznak «na plecach,na grzbiecie».BTwżda (1) [Pfl] D zn. «zawsze, ciągle»:Jako była z początka i nynie, i wżda,i na wieki wiekom [Pfl I, 17, 9]. D gram.przysłów. D etym. psł. *v}š}da, przysłów./ psł. zaimka *v}š} i przyr. *-da,będącego pierwotnie psł. part. potwierdzającą«tak»; ogsłow. – ros. vsegdá,scs. v}segda. D rozwój: wżda występujetylko w j. stpol., wówczas pojawia sięteż zawżdy (stpol. mnogość wskaźnikówzespolenia, spójników, partykuł).D por. wżdy.BTwżdy (2) [Słota, RP] D zn. «przecież,jednak, mimo to»: Nie dostojen nicsdobrego./ Ano wżdy widzą, gdziecsny siedzi [Słota, 189, 35]. Wrzekomośzdrow, a żdy stękasz! [RP, 196, 50].D gram. tu: part. wzmacniająca spójnik,wprowadzający zdanie przeciwstawne.D etym. pie. rdzeń *ui-so «powszechny,ogólny» pochodny od pie.*ui- «oddzielnie», kontynuowany w psł.jako *v{X-, zróżnicowany po III palat.X na zach.słow. v}š- oraz wsch.słow.i płd.słow. v}s- «wszystek, cały»; jakoprzysłówek wzmocniony part. pochodzeniazaimkowego psł. *da | *dy,często opartą dodatkowo na rdzeniuzaimka pytajnego *k-; jako przysłów.wtórnie też spójnik i part. ogsłow. –czes. vždy, vždycky «zawsze», vždyt’˘˘«przecież; spójnik i part.», słc. vždy,vždycky «zawsze», ukr. závždi «zawsze»i spójnik oparty na rdzeniu vs-:vsé-taki «jednak, mimo wszystko».D rozwój: w stpol. warianty wżdy, weżdy,weżgdy wskazują na upodobnieniapod względem dźwięczności, a w formiewżdy uproszczenie grupy spłg.*wżgdy; wyraz tylko kontekstowo używanyjako part., podstawowa funkcjaprzysłów. «zawsze, ciągle, niezmiennie».D por. wżda.AKwżgim (1) [List] D zn. «spójnik wprowadzającyzd. okolicznikowe przyzwolenia– mimo to, jednakże»: Wiedz,moja namilejsza panno, iże aczkoliciemja od ciebie daleko, a wszakożwżgim nie była ani będzie nad cie jinamiła [List, 115, 9]. D etym. forma jednostkowai niejasna; obecność w j. stpol.szeregu wrazów mających podobneznaczenie i spełniających podobnąfunkcję, takich jak: wżdy, weżdy, weżgdy;wżdyż, weżgi, wżgi; wżdym czywżgam pozwala w nich wszystkichwidzieć pierwotny zrost psł. zaimków*v}š} i*k{, wzmocnionych part. *da |*dy, po upodobnieniach oraz uproszczeniachgrup spłg. D rozwój: formawżgim (może wżgym?) jest paralelnazwłaszcza do formy wżgam «jednakże,mimo to»; prawdopodobnie są touproszczone formy wżgdy i wżgda,a nieuprawnione tu -m mogło siępojawić pod wpływem takich kontekstów,w których spójniki przyłączały ruchomąkońcówkę 1. os. lp. cz. przesz.AK