Wersja elektroniczna słownika (pdf)

221dług [RsP, 44, 2]. D gram. czas., psł. kon.III -jo- | -je- ? pol. kon. IV -am, -asz;ndk. D etym. pie. *men- «myśleć»; psł.*napominati |*upominati / *upom}-něti «zwrócić uwagę, przestrzec, przypomnieć»/ *m}něti «myśleć, sądzić,mniemać»; ogsłow. – czes. napominat«upominać», ros. napominát’, sch.napòminjati, scs. upominati | napominati(por. lit. minė´ti «wspominać,wymieniać», łac. memini «przypominaćsobie, wspominać», grec. memona,goc. man «mniemam», niem. mahnen,ang. memory «pamięć»). D rozwój: psł.*upominati ? stpol. *upoḿinaći ?stpol., śrpol. upoḿinać; w j. stpol. czas.miał również zn. «wzywać, namawiaćdo czegoś», «wypominać komuś, czynićwyrzuty».D por. mnimać, pamiętać, wspomięnąć.ISuprawizna (1) [RsP] D zn. «świadczenie,należność chłopska wynikająca zestosunku poddańczego»: Jako Staszekszedł precz, nie uczyniw ksieniej uprawizny[RsP, 44, 5]. D gram. rzecz., pol.dekl. ż. D etym. morfem rdzenny psł.*prav-; derywat od czas. uprawić,wyraz spokrewniony z przym. prawyi rzecz. prawo. D rozwój: wyraz wyszedłz użycia; jego funkcjonowanie byłozwiązane z feudalną strukturą społecznąi gospodarczą.D por. prawy.IW-Gurazićurażony (1) [Kśw] D zn. «dotkniętyczymś, uszkodzony»: Przez onego niemocnegoparalityka, trudną niemocąurażonego [Kśw II, 11, 24]. D gram. im. cz.przesz. bierny, odm. złoż. D etym. psł.*uražen{j} im. cz. przesz. od czas.*uraziti «dotknąć, uszkodzić» / *raziti/ *rězati «ciąć»; ogsłow. – por. czes.urazit, ros. porazít, słoweń. uràziti, scs.urząduraziti (por. lit. réžiti «ciąć, drasnąć», łot.riezt «ciąć», grec. rhē´gnȳmi «roztrzaskuję,szarpię», stalb. rradh’ «biję», alb. rrah«tłukę»). D rozwój: psł. *uražen{j} (M.lp. r. m.) ? stpol. *uraž´ony ? stpol.,śrpol. uražony; w j. śrpol. im. uległadiektywizacji.D por. raz.ISurażony zob. urazić.ISurodzić (1) [Satyra] D zn. «pojawić sięna świecie (o plonach)»: Bo umyślniena to godzi,/ Iż sie panu źle urodzi[Satyra, 191, 14]. D gram. czas., psł. kon.IV -jo- | -i- ? pol. kon. III -’ę, -’isz;dk. D etym. psł. *uroditi sę / *roditi«wydawać na świat potomstwo; dawaćplony; owocować» / *rod}; ogsłow. –czes. urodit, ros. urodít’ «urodzić», sch.uròditi, scs. uroditi. D rozwój: psł. *uroditisę ? stpol. *uroŹ ići śę ? stpol.,śrpol. uroŹić śę.D por. narodzić się, przyrodzenie,rod.ISurząd (1) [KŚ] D zn. «ustalony porządek»:Podług urzędu miedzy jimi położonego[KŚ, 124, 9]. D gram. rzecz., psł.dekl. -o- ? pol. dekl. m. D etym.derywat od stpol. czas. urządzić |urzędzić, pochodzącego od psł. czas.*ręditi «szeregować coś, wprowadzaćład, kierować czymś»; morfem rdzenny*ręd- «szereg, miejsce w szeregu,ład» (por. pol. rząd / pie. *rnd-o˚«uporządkowanie, ład» |*rend- «porządkować»;wyrazy z rdzennym *rędogsłow.– czes. řad | řád «szereg,kolejność», «zbiór zasad», «reguła zakonna,zakon», ros. urjád przest. «porządek»,«urząd», «stanowisko», rjad«szereg, kolejność», bułg. red «szereg,rząd», scs. ręd{ «szereg, porządek»(por. łot. rist, riedu «doprowadzać doporządku», lit. rinda «urząd, szereg»).