Wersja elektroniczna słownika (pdf)

ęczony 168okoliczność»: Nie kaj się mie tymrazem,/ Iż mię widzisz przed obrazem[RP, 197, 59]. D gram. rzecz., psł. dekl. -o-? pol. dekl. m. D etym. psł. *raz{(/ *rōz}) «cięcie», derywat od czas.*rězati (/ *rēzati) «rzezać», w psł.rdzeniach *rēz- || *rōz- widocznaoboczność apofoniczna; ogsłow. –głuż. raz, ukr. raz, ros. raz, błr. raz.D rozwój: psł. *raz{ ? stpol. rāz ?śrpol. ráz ? raz; rzecz. ten miał (odXVI w.) w N. lp. obok formy razemtakże formę razą; dzisiaj tylko tymrazem, postać tą razą odczuwana jakoarchaizm.D por. rzazać.JGręczony zob. ręczyć.WDręczyć (6) [RsP, RsK] D zn. «poręczyćza kogo, dawać porękę»: Jako tenskot, czso mi ręczył Prędota, ten stałza sześć grzywien [RsP, 45, 25]. Więcręczył za żonę Nikołaewi [RsK, 48, 34].D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i- ?pol. kon. III -’ę, -’isz; ndk. D formytekstowe: ręczone (pieniądze) im. cz.przesz. bierny M. lm. r. m., odm. złoż.D etym. psł. *ro¸čiti (/ rzecz. *ro¸ka)«podawać rękę na znak zapewnieniakogoś o czymś»; ogsłow. – czes. ručit,ukr. ručýty, sch. rúčiti. D rozwój: psł.*ro¸čiti ? stpol. *rą˘č´ići ? stpol., śrpol.ręčyć; formy synonimiczne w j. stpol.do ręczyć: obręczyć, poręczyć, przyręczyć,uręczyć, zaręczyć.D por. ręka, rękojemstwo, rękojmia.WDręka (6) [Kśw, RsP, Słota, ŻB, RP] D zn.«chwytna część kończyny górnej u człowieka»:A je z mnogą twarzą cudną,/Abędzie mieć rękę brudną [Słota, 188,28]. D gram. rzecz., psł. dekl. -a- ? pol.dekl. ż. D formy tekstowe: ręki D. lp.,(z) dręki D. lp., (w) ręku Msc. lpdw.,ręce B. lpdw. D etym. psł. *ro¸ka;ogsłow. – czes. ruka, ros. ruká, sch.rúka, scs. ro¸ka. D rozwój: psł. *ro¸ka ?stpol. rą˘ka ? śrpol. ręka; w formiez dręki wstawne d, por. Hendryk, Kondrad,zdrada, comożna tłumaczyć zbytdługim przetrzymaniem pierwszegozwarcia przy wibracji r, co w efekciedaje d; współczesny Msc. lp. ręku orazM. i B. lm. ręce to zachowane w dekl.tego rzecz. formy lpdw.; oprócz zn.podst. w stpol. znane także zn. przen.«człowiek, głównie ze względu na jegoczynności wykonywane ręką; czyjeśdzieło, działanie»; fraz. fachowa ręka,brak rąk do pracy, ręka sprawiedliwości,opiekuńcze ręce.D por. ręczyć.JGrękojemstwo (1) [RsK] D zn. «poręczenie,zabezpieczenie zobowiązaniarodzące odpowiedzialność rękojemcyzamiast lub obok dłużnika»: Jakuszręczył trzy grzywny Michałkowi Giebołtowskiemuzakładu rękojemstwa zaStanisława [RsK, 48, 26]. D gram. rzecz.,pol. dekl. n. D etym. derywat rzecz.utworzony formantem -stwo (/ psł.*-}stvo) odrękojmia. D rozwój: w stpol.występowały postacie oboczne: rękojemwstwo,rękojewstwo, rękomstwo, rękowstwo;dziś archaizm, zastąpionyprzez rękojmia.D por. ręka, rękojmia.JGrękojmia (1) [RsK] D zn. «ten, kto zakogoś ręczy, poręczyciel»: Jako wiemi światczę, eż Więc ręczył za żonęNikołaowi, eż nie miała o ten czynszgabać ani jego rękojmiej [RsK, 48, 35].D gram. rzecz., pol. dekl. ż. D etym.stpol. złożenie rękojmia / ręka + -o-+ imieć + -a. D rozwój: w formie D.lp. innowacyjna końc. -ej utworzonana wzór D. lp. r. ż. dekl. złożonejprzymiotników; w j. stpol. także w postacirękomia, a w w. XVII–XVIII